O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. Rahimov quduqlarni burg‘ilash

Nazorat uchun savollar
1. Quduq ichiga yuvish suyuqligi qanday maqsadda haydaladi?
2. Og‘irlashtirilgan gil eritmasi deb nimaga aytiladi?
3. Qanday reagentlar ishlatiladi?
4. Gil qatlami qanday ahamiyatga ega?
5. Gil eritmalarini tozalashning qanday usullari mavjud?
6. Gil eritmasini tozalash uchun novlar sistemasi sxemasi qanday
tuzilgan?
9.7-rasm.  ÖÑ-2 o‘lchov asbobi:
1—rezinkali tiqin;  2—silindr korpusi; 3—dastasi.
1
2
3

---

196
10-BO‘LIM.
   QUDUQLARNI  TAMPONAJ QILISH
10.1-§. Òamponaj turlari
Yuvish suyuqliklari yutilishini bartaraf etish uchun turli mate-
riallar  ishlatiladi.
Qotmaydigan  tamponaj  qorishmalari  sifatida  turli  inert
to‘ldiruvchi qo‘shimchalarga ega bo‘lgan  gillar ishlatiladi.
Inert qo‘shimchalar sifatida yog‘och qirindisi, kukuni, somon,
charm parchalari, sheluxa va boshqalar ishlatilishi mumkin. Hosil
qilingan gil pastasi, odatda, quduq ichiga bosim ostida haydaladi va
drenaj kanallari to‘ldiriladi. Bunda quduq usti germetizatsiyalanadi.
Qotmaydigan  qorishmalar  misolida  quyidagi  nisbatdagi
qorishmalarni keltirish mumkin: bentonit gil kukuni 90 kg, dizel
yoqilg‘isi  40—50  l  suvga  100  l.  Solyar-bentonit  tamponlarining
mustahkamligi vaqt davomida ortib boradi. Biroq barcha qotmaydigan
qorishmalar qator kamchiliklarga ega.
Amaliyot natijalari shuni ko‘rsatadiki, qorishma tarkibidagi suv
miqdori qat’iy cheklangan bo‘lishi kerak. Agar uning miqdori ko‘p
bo‘lsa, qorishma harakatchan bo‘ladi va tamponaj samarasiz bo‘ladi.
Yuqori qovushqoqlikka ega bo‘lgan qorishmalarni quduq ichiga
haydash qiyinchilik tug‘diradi.
Barcha  qotmaydigan  qorishmalarning  asosiy  kamchiliklari
quduq ichiga haydalib bo‘lgach, burg‘ilash ishlari  gil eritmasi bilan
olib borilishi kerakligidir. Chunki suv bilan burg‘ilashda  tamponlar
yuvilib ketishi mumkin bo‘ladi.
Qotuvchi qorishmalarni ikki guruhga ajratish mumkin: bitta
qovushtiruvchi komponentdan  tashkil topgan qorishmalar va ko‘p
komponentli qorishmalar.
Bir  komponentli  qorishmalar  qatoriga  sement  qorishmasini
keltirish mumkin.
Òamponaj  sementining  suvli  eritmalari  geologiya-qidiruv
burg‘ilash  ishlarida  keng  qo‘llaniladi,  biroq  ularning  ishlatish
samaradorligi juda past. Buning sababi tamponaj sementi eritmasi
suv bilan aralashishi natijasida sifatini yo‘qotadi va  ularning qotishi
uchun  8—10 soat vaqt kerakligidir. Ko‘p hollarda yutilish zonasiga
yuborilgan eritma sement toshini hosil qilmaydi,  sababi  quduqdagi

---

197
gil eritmasi bilan tezda aralashib  ketadi va yerosti suvlari bilan
yuvilib ketadi.
Suv-sement ko‘rsatkichini kamaytirish yo‘li bilan (0,4 gacha)
olingan  zichligi  1900—2000  kg/m
3
    bo‘lgan  sement  eritmalari
nisbatan yuqoriroq samara beradi.