O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. Rahimov quduqlarni burg‘ilash

Elektrolitlar
Kalsiyli soda
(NA
2
CO
3
)
5—10  (labora-
toriya yo‘li bilan
aniqlanadi)
Suv  berish
qobiliyatini
kamaytiradi,
qovushqoqligini
oshiradi
Yuvish
suyuqliklari
yutilishiga,
qulab tushishiga
qarshi
Kaustik soda
(NaON)
Laboratoriya
 yo‘li bilan
aniqlanadi
KIR  (ko‘mir
ishqor  reagenti)
tayyorlash uchun
Yuvish  suyuq-
liklari yutishiga
qarshi
Suyuq shisha
Na
2
O · SiO
2
20—50
Qovushqoqlik va
massaning
zichligi ortadi
Yuqoridagidek
Fosfatlar:
trinatriy fosfat
(Na
4
PO
7
)
0,5
Gillarni burg‘i-
lashda quyuq-
lashgan eritma-
ning qovushqoq-
ligini kamay-
tiradi

---

183
Pirofosfat
natriy
(Na
4
P
2
O
7
0,5
—
—
9.1-jadvalning davomi
Osh  tuzi
(NaÑl)
—
30
59
90
123
270
Eritmaning
muzlash haro-
ratini pasay-
tiradi,
°C
1,8
3,5
5,4
7,5
18,2
Quduq devori va
kerndagi mine-
ral tuzlarni
yuvilib keti-
shidan saqlaydi
Mineral tuzlarni
burg‘ilashda yuvish
suyuqligi sifatida
ishlatiladi
Ohak
(CaO)
30—50
Qovushqoqlikni
oshiradi,  suv
berish qo-
biliyatini ko‘-
paytiradi, gil
qatlami qalin-
ligini quduq
devorida
ko‘paytiradi
Yuvish
suyuqliklari
yutilishiga qarshi
Kolloidlar
Ko‘mir-
ishqorli
reagent (KIR)
120—200—
qo‘ng‘ir  ko‘mir,
10—30—kaustik
soda
Suv  berish
qobiliyatini
kamaytiradi va
qovushqoqlikni
oshiradi
Yuvish
suyuqligi
yutilishiga
qarshi
Sulfit-spirt
bardasi
(SSB)
3—6 % NaOH
yoki
Na
2
CO
3
Suv  berish
qobiliyatini
kamaytiradi
—

---

184
Gil eritmalari kam mustahkamlikka ega bo‘lgan jinslarni va
suyuqlik yutiladigan jinslarni burg‘ilash uchun xizmat qiladi. Ular
zaboyni parchalangan jinslardan yaxshi tozalaydi, asbobni sovitadi
va uni moylaydi, quduq devorlari mustahkamligini ta’minlaydi,
yuvish suyuqliklari yutilishining oldini oladi yoki qisman kamay-
tiradi.
Gil eritmalari suvga nisbatan yuqori zichlikka ega bo‘lganligi
uchun zaboy va quduq devoriga yuqori gidrostatik bosim hosil qila
oladi. Biroq chuqur quduqlarni burg‘ilashda katta gidrostatik bosim
mexanik burg‘ilash tezligiga  salbiy  ta’sir ko‘rsatadi. Òurli navdagi
gillardan  tayyorlangan gil  eritmalari  sifatini oshirish  maqsadida
kimyoviy reagentlar ishlatiladi.
O‘ta mustahkam bo‘lmagan jinslarni burg‘ilashda va quduqda
suv  oqimi  bo‘lgan  sharoitlarda  og‘irlashtirilgan  gil  eritmalari
ishlatiladi.
9.2-jadvalda og‘irlashtiruvchi (qo‘shimcha) va hosil bo‘ladigan
gil eritmalarining zichliklari keltirilgan.
9.1-jadvalning davomi
Karboksi-
metilsel-
luloza
10—50
Suv  berish
qobiliyatini va
qovushqoqligini
kamaytiradi,
eritmani koa-
gulatsiyadan
saqlaydi
Neft
12 % (eritma
hajmiga
nisbatan)
Eritma yopish-
qoqligini
kamaytira-
di, mustah-
kam bo‘lmagan
jinslarda quduq
devorining suri-
lishini oshiradi

---

185
9.2-jadval
Òuzli eritmalar abadiy muzliklarni va mineral tuzlarni burg‘i-
lashda   xizmat qiladi. Jinslarning haroratiga qarab 5 % yoki 10 %
tuz  eritmasi  yuvish  suyuqligi  haroratini  jinslar  haroratiga  qadar
sovitadi.
Mineral tuzlarni burg‘ilashda ularning tuzi bilan to‘yingan erit-
malar ishlatiladi, shunda kern va quduq devorlari erib va yuvilib
ketmaydi.
Burg‘ilash ishlari amaliyotida K-4 va K-9 polimer preparatlarini
ishlatish ham ma’lum. Sanoat sinovlari shuni ko‘rsatdiki, ularni
gil eritmalariga ohakli, yuqori minerallashgan, normal va og‘ir-
lashtirilgan eritmaligicha qayta ishlov berish mumkin ekan. Kam
miqdorda (1% dan kam) K-4 va K-9 reagentlari boshqa qovush-
qoqlikni kamaytiruvchi reagentlarsiz ham eritmaning qovushqoq-
ligini suv berish qobiliyati saqlangan holda birdan oshiradi. Bu esa
yuvish suyuqliklari yutiladigan sharoitlar uchun juda muhimdir.
Olmosli burg‘ilashda emulsion eritmalar keng ishlatilmoqda va
suv ishlatilgan sharoitga nisbatan quyidagi afzalliklarga ega:
1)  burg‘ilash  snaryadi  tebranishi  kamayadi,  bu  esa  yuqori
aylanish chastotalarida burg‘ilashni olib borish  imkonini beradi;
2) mexanik burg‘ilash tezligi o‘rtacha 20 % ga ortadi;
3) olmosli koronkalarning resursi (chidamliligi) o‘rtacha 30%
ga ortadi;
4) 1 m quduqni burg‘ilash uchun olmos sarfi o‘rtacha 20 % ga
kamayadi;
5) kern qisilib qolishi hollari kamayishi hisobiga reys uzunligi
o‘rtacha  20  % ga ortadi;
Og‘irlashtiruvchi
qo‘shimchalar
Zichligi,  kg/m
3
Ruda
Òoza material Gil eritmasi
Barit
4100—4200
4300—4500
1150—2000
Gematit
4300—4600
5190—5280
200—2200
Kulrang kolchedan
4000—4200
4900—5200
—
Magnetitli qum
3800—4500
4900—5200
—
Pirit kuyindisi
—
3600—3800
1600—1800

---

186
6) burg‘ilash uskuna va asboblari  kam ishqalanib yeyiladi;
7) burg‘ilash va nasos uzatmasi uchun quvvat sarfi kamayadi.
Emulsion  yuvish  suyuqliklari  o‘rtacha  qovushqoqlikka  ega
bo‘lgan mineral sovunlar pastasi yordamida tayyorlanadi.
Pasta yuvish suyuqligiga (suvga) quyidagi nisbatda qo‘shiladi:
1:200 dan 1:50 gacha, ya’ni 0,5—2 %.
Geologiya-qidiruv  quduqlarini  burg‘ilashda  1—5  %  li  suv
asosida  tayyorlangan  emulsion  eritmalar  ham  ishlatilmoqda.
Emulsion eritmalar  «Ëåíîë-10»  va  «Ëåíîë-32» konsentratla-
ridan  tayyorlanadi.  Bu  yuvish  suyuqliklari  olmosli  va  qattiq
qotishmali  koronkalar  bilan  yuqori  aylanish  chastotalarida
(1500  ayl/min  gacha)  va  chuqurligi  1500  metrgacha  bo‘lgan
quduqlarni burg‘ilashda ishlatiladi.
Emulsol konsentratlari plastik, bir turdagi jigarrang massaga
ega bo‘lib, 40°Ñ gacha haroratda saqlanganda ham o‘z xususiyat-
larini  yo‘qotmaydi,  ya’ni  u  barqaror,  suv  bilan  qo‘lda  yoki  gil
aralashtirgichda tezda qorishadi  va barcha sanitar-gigiyena norma-
lariga mos keladi.
Yumshoq va o‘rta qattiqlikdagi suvlarda emulsiya tayyorlash
uchun  o‘rmon-kimyo  emulsoli  —  ÝÍ-4  ning  0,5—6%  kon-
sentratsiyali eritmasi ishlatiladi.
Istalgan  qattiqlikdagi  suv  asosida  emulsion  eritmalar  neft-
kimyo emulsoni ÝÍ- 4 konsentrati asosida tayyorlanadi va olmosli
burg‘ilashda ishlatiladi.