O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi à. Rafiqov, H. Vahobov, A. Qayumov, Sh. Azimov amaliy geografiya

Tog‘ turizmi maqsadlarida tabiat komplekslarini baholash mezonlari
(Chirchiq va Ohangaron daryolari havzalari misolida)
Yonbag‘ir
xususiyati
Juda qiya,
ba’zan tik
ko‘tarilgan
Juda qiya,
joylarda tik
ko‘tarilgan
Yonbag‘ir
qiyaligi,
daraja
30—60
30—40,
ba’zan 50
Yonbag‘ir
yuzasining
xususiyati
Kristalli tog‘
jinslari usti
ochilib yotadi
Kristalli tog‘
jinslari usti
ochilib yotadi,
ba’zan
lyossimon
jinslar bilan
qoplangan
Tabiiy
jarayonlar
Tog‘ qulashi,
qurumlar
tarqalgan
Tog‘ qulashi,
surilma va
eroziya
tarqalgan
O‘simlik
qoplami
o‘tlarning %
hisobidagi
qoplami
Siyrak buta
va butachalar
mavjud, 0—30
Siyrak
butalar,
onda-sonda
daraxt
uchraydi,
0—40,
ba’zan 50
Yolg‘izoyoq
yo‘llarning
mavjudligi
«Echki
so‘qmoqlari»
mavjud
Siyrak
so‘qmoqlar,
jarayonlar
bilan
buzilgan
Suv man-
balarining
mavjudligi
Yo‘q
Joylarda
kam suvli,
qurib
qoladigan
buloqlar
mavjud
Tabiat
manzara-
larining
estetik
ahamiyati
Yalang‘och
qoyalar,
bir-biridan
kam farq
qiladigan
manzaralar
Bir xil,
bir-biridan
kam farq
qiladigan
manzaralar
1
2
3
4
5
6
7
8
Qulay emas
Kamroq qulay
www.ziyouz.com 
kutubxonasi

---

62
Bir-biridan
farq qiladigan
manzaralar,
relyefning tik
parchalanishi
kamroq,
atrofning
ko‘rishi,
15 km dan
ko‘p
Bir-biridan
farq qiladigan
manzaralar,
relyefning
tik va yotiq
parchalanishi
kuchli
atrof
ko‘rinishi
25 km dan
ko‘p
1
2
3
4
5
6
7
8
2-jadvalning davomi
Qulay
Qiya
Qiya,
o‘rtacha
15—30
15—30,
10—15
Lyoss,
lyossimon
jinslar,
yuqori
qismida
ellyuviy
va dellyuviy
tarqalgan
Lyoss, 
lyossimon
jinslar, 
yuqori 
qismida 
ellyuviy 
va dellyuviy
Surilma,
eroziya 
ariqlari 
va jar 
eroziyasi
Siyrak 
surilma, 
eroziya 
ariqlari 
va jarlar
Siyrak 
daraxtlar 
va zich 
butalar, 
40—50
Daraxt 
va butalar 
zich holda,
30—100
Yetarli 
darajada,
ba’zan 
buzilgan
Yetarli 
darajada
Sersuv 
buloqlar, 
soylar, 
suvi ichish
uchun 
yaroqli
Yirik 
soylar, 
sersuv 
buloqlar
Juda ham qulay
www.ziyouz.com 
kutubxonasi

---

24-rasm.
«Toshkentlend» — dam olish bog‘i.
Baholashning oxirgi bosqichida tabiiy komplekslarning
rekreatsion korxonalarni joylashtirish uchun yaroqliligi va rekreat-
sion bosimga barqarorlik darajasi hisobga olinadi.
Bilimingizni sinab ko‘ring:
1. Rekreatsiya so‘zining ma’nosini tushuntirib bering.
2. Yozgi dam olish turlarini aniqlang.
3. Rekreatsiya resurslari deganda nimani tushunasiz?
4. O‘zingiz yashab turgan joyda qanday dam olish maskanlari bor?
5. O‘zbekistondagi mashhur dam olish joylari ro‘yxatini tuzing.
63
?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

VII b o b
GEOGRAFIK BASHORAT
Aziz o‘quvchilar! Sizlar ushbu bobda quyidagi mavzular bilan
tanishasiz: bashorat, bashoratlash, geografik bashorat, geografik
bashoratlash, bashorat usullari, sayyoraviy, mintaqaviy va mahalliy
geografik bashoratlar.
Inson mehnat faoliyati bilan shug‘ullanar ekan, tabiiy sharoit-
ning shu kundagi holati bilangina emas, balki kelajakda ro‘y bera-
digan turli o‘zgarishlar bilan ham qiziqadi. Binobarin, tabiiy
sharoit o‘zgarishini inson manfaatlari nuqtayi nazaridan oldindan
bashorat qilish va chuqur tahlil qilish katta ahamiyatga ega. Ushbu
bo‘lim bayonida Siz geografik bashorat, uning usullari, turlari
hamda O‘zbekiston tabiat komplekslarining o‘zgarishini bashorat-
lashga doir mavzular bilan tanishasiz.
22-§. GEOGRAFIK BASHORAT HAQIDA TUSHUNCHA
Geografik qobiqning kelajakdagi holatini oldindan ko‘ra bilish,
fan-texnika inqilobi sharoitida insonning tabiiy muhitga ta’siri va
uning oqibatlarini oldindan ilmiy asosda ayta olish va asoslab
berish zamonaviy geografiya fani oldida turgan muhim muammo-
lardan biri hisoblanadi.
Fanda biror hodisa yoki biron-bir obyekt holatining o‘zgari-
shini oldindan ko‘ra bilish va ayta olish 
bashorat
deb ataladi.
hozirgi paytda geografiyada bashoratlash va bashorat tushun-
chalari mavjud. 
Bashoratlash
— o‘rganilayotgan borliq (obyekt)
holatining o‘zgarishi haqida ma’lumotlar yig‘ish yoki olish jarayo-
nidir. Bashorat esa bashoratlash bo‘yicha tadqiqotlarning natija-
sidir. Umuman bashorat deganda o‘rganilayotgan borliq yoki
hodisaning kelajakdagi holat va ko‘rinishining tavsifi tushuniladi.
64
www.ziyouz.com kutubxonasi

---