O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi à. Rafiqov, H. Vahobov, A. Qayumov, Sh. Azimov amaliy geografiya

Eslab qoling!
Foydalanish maqsadlarida tabiiy sharoitni yoki landshaftlarni
baholash —
geografik baholash
deb ataladi.
Bilimingizni sinab ko‘ring:
1. Geografik baholash deb nimaga aytiladi?
2. Geografik baholash qanday bosqichlardan iborat?
3. Geografik baholashning qanday usullarini bilasiz?
4. O‘zingiz yashab turgan joy dehqonchilik uchun qulaymi yoki noqulaymi?
Fikringizni asoslab daftaringizga yozing.
5. Geografik baholashning miqdor usuli nimaga asoslanadi?
54
!
?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

19-§. YER RESURSLARINI BAHOLASH
Yer resurslari xo‘jalik jihatdan juda ko‘p maqsadlarda baho-
lanadi. Ayniqsa, yer resurslarini dehqonchilik maqsadlarida baho-
lash keng tarqalgan.
Dehqonchilikni amalga oshirish asosan relyef, agroiqlimiy re-
surslar, tuproq sharoiti, yer osti suvlarining joylashishi va xossalari-
ning qulayligi, suvning mavjudligi va boshqa omillar bilan belgi-
lanadi.
Dehqonchilik uchun yaroqli yerlarni o‘zlashtirish va ulardan
foydalanishning murakkablik darajalari landshaftlarning xususiyat-
lariga qarab turlicha bo‘ladi. Yuqorida ko‘rsatilgan omillarning
tahlili asosida O‘zbekiston tabiiy-hududiy komplekslari murakkab-
lik darajasiga ko‘ra to‘rt guruhga bo‘linadi: oddiy, o‘rtacha murak-
kab, murakkab va juda murakkab tabiiy komplekslar 
(1-jadval).
Oddiy tabiiy komplekslarga tog‘ oldi prolyuvial va daryo vodiy-
larining yuqori terrasalari kiradi. Yer osti suvlarining gorizontal
harakati yuqori darajada ta’minlangan bo‘lib, bu suvlarining sathi
ko‘tarilmaydi, chunki lyossimon jinslar ostida shag‘al toshlar yota-
di. Mazkur joylar dehqonchilik uchun juda qulay.
O‘rtacha murakkablikdagi tabiiy komplekslarga yoyilmalar va
daryo deltalarining yuqori qismlari kiradi. Yer osti suvlarining gori-
zotnal harakati ta’minlangan, ammo ayrim pastqam joylarda u yer
yuzasiga yaqin ko‘tariladi va sho‘rlanishga sabab bo‘lishi mumkin.
Shamol va suv eroziyasi yuz berishi mumkin. Shuning uchun ihota
daraxtzorlarini vujudga keltirishni loyihalashtirish zarur.
Murakkab tabiiy komplekslarga yoyilmalar va deltalarning
o‘rta qismlari va allyuvial terrasalar kiradi. Yer osti suvlarining go-
rizontal harakati yaxshi emas, sug‘orish davomida ularning sathi
ko‘tariladi va tuproqda tuz to‘plana boshlaydi. Buning oldini olish
uchun gorizontal va tik zovurlar qurilishni ko‘zda tutmoq lozim.
Juda murakkab tabiiy komplekslarga deltalarning etak qismlari,
prolyuvial tekisliklarning quyi yoki chekka joylari, adirlar, plato va
balandliklar kiradi. Yer osti suvlarining gorizontal harakati ta’min-
lanmagan, ularning sathi sug‘orish paytida tezda ko‘tarilib ketadi.
Buning oldini olish maqsadida zich zovurlar tarmog‘ini qurish,
yerni sifatli qilib yuvish va tekislash, shamol eroziyasiga qarshi
ihota daraxtzorlarini vujudga keltirish lozim. Suv shimilishining
oldini olish uchun tomchilatib, yomg‘irlatib va tuproq ostidan
sug‘orish usullarini qo‘llash zarur.
55
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

56
1-j a d v a l
O‘zbekistonning cho‘l va chalacho‘l mintaqalarida sug‘orishga yaroqli yerlar tabiat