Orqali biror narsa haqida ma’lum qilinadi, xabar beriladi, uning oxiriga nuqta qo’yiladi

2. Zidlov  munosabatli bog’langan qo’shma gaplar va ularda tinish 

belgilarining ishlatilishi. Bunday gaplar tarkibidagi sodda gaplar o’zaro ammo, 

lekin, biroq bog’lovchilari, -u(yu)  yuklamasi yordamida  bog’lanadi: Yurtimizning 

bu kuni chiroyli, lekin ertasi, indini yana chiroyliroq, baxtliroq bo’ladi. Havo      

ochildi-yu, quyoshning harorati sezilmadi. 

Ba’zan zidlik mazmunini kuchaytirish uchun zidlov bog’lovchisi va bu 

vazifada qo’llangan –u(-yu) yuklamasi birga ishlatiladi: Kechasi qor yog’di-yu, 

lekin unchalik sovimadi. Yozuvda zidlov bog’lovchilaridan oldin, yuklamalardan 

keyin vergul qo’yiladi. 

3. Ayiruv munosabatli bog’langan qo’shma gaplar va ularda vergulning 

ishlatilishi. Bunday gaplardagi sodda gaplar o’zaro ayiruv bog’lovchilari 

goh…goh, yo…yo, ba’zan…ba’zan, dam…dam, yoxud…yoxud yordamida 

bog’lanadi. Ayiruv bog’lovchili bog’langan qo’shma gaplar voqea-hodisalarning 

galma-gal bo’lishini yoki ulardan biri bo’lishini ifodalaydi: Goh osmonni tutib 

ashula yangrar, goh allaqaerdan gormon tovushi eshitilib qolar edi. 

Takrorlanib qo’llangan ayiruv bog’lovchilarning ikkinchisidan oldin vergul 

qo’yiladi, ayiruv bog’lovchilar yakka qo’llansa, hech kanday tinish belgisi 

qo’yilmaydi. 

 

33

4. Inkor munosabatli bog’langan qo’shma gaplar. Bunday gaplar qismlari 

o’zaro na inkor yuklamasi orqali bog’lanadi: Na suv bor, na biron emish qolibdi. 

Bog’lovchisiz qo’shma gaplar 

Maxsus bog’lovchi vositalarsiz asosan ohang yordamida birikkan sodda 

gaplardan tuzilgan qo’shma gaplar bog’lovchisiz qo’shma gaplar deyiladi: Ko’p 

so’zning ozi yaxshi, oz so’zning o’zi yaxshi.  

Bunday qo’shma gap qismlari ohangdan tashqari ayrim so’zlarning 

takrorlanishi, gap qurilishi, umumiy bo’laklar vositasida birikadi: Kech kirdi: 

tevarak-atrofga qorong’ilik tusha boshladi. Bu qo’shma gapdagi sodda gaplar 

o’zaro faqat ohang yordamida bog’langan, ularning o’rnini almashtirib bo’lmaydi. 

Bog’lovchisiz qo’shma gaplar quyidagi turlarga bo’linadi: