Organizm faoliyatini gormonlar va boshqa fiziologik aktiv moddalar bilan qon orqali boshqarilishi gumoral boshqarilish deyiladi. Boshqarilishni bu tipini nerv sistemasi to‘ldiradi va sistemaga bo‘ysunadi

Buyrak usti bezlari (glandula syprarenalis) — odam va umurtqali hayvonlarning ichki sekresiya bezi; ikkala (oʻng va chap) buyrak ustida joylashgan juft bez (nomi shundan kelib chiqqan). Uning oldi, orqa va pastki yuzalari farq qilinadi, ogʻirligi 3— 5g . Buyrak usti bezlari b. tashqi—poʻstloq qavati (adrenokortikal bez) va ichki — magʻiz qavati (adrenal bez)dan iborat boʻlib, har ikkala qavat strukturasi va funksiyasi alohida ichki sekresiya bezlari hisoblanadi. Poʻstloq qavati kimyoviy tuzilishiga koʻra steroidlar qatoriga kiradigan, taʼsiri jihatdan farq qiladigan 3 xil gormon ishlab chiqaradi, shiralari konga shimiladi. Mineralokortikoidlar (aldosteron, kortikosteron, dezoksikortikosteron) — mineral almashinuvini boshqaradi, bularning eng faoli aldosteron organizmda suvtuz almashinuvi jarayoniga taʼsir etadi. Gl yukokortikoidlardan gidrokortizon oqsil, yogʻ va uglevod almashinuvida qatnashadi, organizmning kasallikka qarshilik kuchini oshirib, yalligʻlanishning tez tuzalishiga olib keladi. Buyrak usti bezlari b. poʻstloq kavatining jinsiy gormonlari — androgenlar va estrogenlar jinsiy bezlar faoliyatini boshqaradi, bolalik davrida jinsiy aʼzolarning rivojlanishini taʼminlaydi; balogʻat yoshiga yetganda bu gormonning ahamiyati kamayadi. Buyrak usti bezlari magʻiz qavatida adrenalin va noradrenalin gormonlari ishlanadi. Ular nerv oxirlariga taʼsir etib, yuraktomir sistemasi ishini tartibga solib turadi. Buyrak usti bezlari b.ning shikastlanishi turli kasalliklar (mas, Bronza kasalligi)ga olib keladi. Buyrak usti bezlari b. faoliyatini nerv sistemasi va bosh miya poʻstlogʻi idora etadi.

Uchburchak shaklidagi adrenalin bezlar buyrak ustida joylashgan bo’lib, tashqi qobig‘i -cortex.

Bu bezda Cortisol-90% gacha ishlab chiqariladi. Vazifasi: oqsil almashinuvi, metabolizmni boshqarish, stressga qarshi kurashish. Organizmga stressga tushganda bu gormon ko’plab ishlab chiqarila boshlaydi.

Gipofunksiyasi: Addinson kasalligi

Giperfunksiyasi: Kushing kasalligi.

19-asrda Germaniyadan kelgan yosh olim oshqozon osti bezi to'qimalarining geterogenligini aniqladi. Ommaviydan farq qiluvchi hujayralar kichik klasterlarda, orollarda joylashgan edi. Keyinchalik hujayralar guruhlari Langerhans orollari (OL) - patolog tomonidan nomlangan.

Ularning to'qimalarning umumiy hajmidagi ulushi 1-2% dan oshmaydi, ammo bezning bu kichik qismi ovqat hazm qilish tizimidan farqli ravishda o'z funktsiyasini bajaradi.