|
Gipotalamusning gipofizotrop gormonlari
Qaysi gormon ishlab chiqarilishiga ta’sir qilishiga kora:
I. Rilizing-gormonlar (liberinlar)
1.Tireotropin-rilizing-gormon (tireoliberin). TRG Tiretrop gormon (TTG)
2. Lyuteinlivchi gormonning rilizing-gormoni (lyuliberin). LG-RG Gonadotrop gormonlar (GTG)
3. Kortikotropin-rilizing-gormon (kortikoliberin). KRG Adrenokortikotrop
gormon (AKTG)
4. O'sish gormonining rilizinggormoni
(somatoliberin).
GR-RG O'sish gormoni
5. Prolaktinning rilizing-gormoni (prolaktoliberin). PRL-RG Prolaktin
6. Melanotsitlarni rag'batlantiruvchi gormonning rilizing-gormoni (melanoliberin). MSG-RG Melanotsitlarni rag'batlantiruvchi gormon
II. Ingibitor gormonlar (statinlar)
1. O'sish gormonining ingibitor omili (somatostatin). GR-IG O'sish gormoni
2. Prolaktinnig ingibitor omili (prolaktostatin) PRL-IG Prolaktin
3. Melanotsitlarni rag'batlantiruvchi gormonning ingibitor omili (melanostatin)
MSG-IG Melanotsitlarni rag'batlantiruvchi gormon
O‘sish garmoni - o‘sishni boshqaradi organizmda oqsil hosil bo‘lishini kuchaytiradi. Somatotropin garmoni ta’sirida qo‘l - oyoqdagi suyaklarni o‘sishini kuchaytiradi. Agarda gipofizning oldingi bo‘lagining aktivligi oshsa (giperfunksiya) bola gavdasi bo‘yiga kuchli o‘sib ketadi, uning funksiyatsi pasayib ketsa pakanalikka olib keladi. Katta yoshli odamlarda ortiqcha garmon hosil bo‘lsa qo‘l - oyoq panjalari burun pastki jag‘, til, ko‘krak va qorin bo‘shliqlari kattalashadi, bunday alomat akromegaliya kasalligi deyiladi. Prolaktin sut bezlarida sut hosil bo‘lishiga sharoit yaratadi. Tug‘ishdan keyin gipofizning prolaktin ajratishi kuchayadi va sut yullari kengayadi sut so‘rg‘ichlarga keladi. Tireotrop gormoni qalqonsimon bezinin funksiyatsinin kuchaytiradi. Adrenokortikotron gormoni esa buyrak usti bezlarini po‘stloq qismida ishlab chiqaruvchi glyukokartikoid gormonlarini fiziologik stimulyatoridir. Kartikotropin oqsil parchalanishini yuzaga keltirib sintezlanishini tormozlaydi. Adrenokortikotron gormon ta’sirida limfa tugunlari, taloq va ayrisimon bezning kattaligi va og‘irligi kamayadi. Gonadotroplar uchta gormonlarni o‘z ichiga oladi (follikul-kuchaytiruvchi, lyuteinlashtiruvchi va lyuteotrop). Follikul-kuchaytiruvchi garmon tuxumdonda follikulning o‘sishini, undagi suyuqlik ajralishini, follikulani o‘rab turadigan qobiqlarini shakllantirishini kuchaytiradi. Lyuteinlashtiruvchi garmon ovulyatsiyadan oldin tuxumdonning vezikulyar follikulaning o‘sishi uchun zarur. Bu garmon ta’sirida ovulyatsiya bo‘lib sariq tana hosil bo‘ladi. Lyutropin esa estrogenlarning hosil bo‘lishini kuchaytirdi. Erkaklarda esa bu garmon androgenlar hosil bo‘lishiga sharoit yaratadi. Gipofizning o‘rta bo‘lagidagi melonatropiya garmoni pigment almashinuviga ta’sir etadi. Gipofizning orqa bo‘lagi gipotalamik sohaning supraoptik va paravenrikulyar yadrolari bilan bog‘langan. Bu yadrolar neyrosekret suyuqligini o‘tkazadi. Paraventrikulyar yadro hujayralarida oksitotsin farmoni, supraoptik yadro neyronlarida vazoperssin garmoni gipofizning orqa bo‘lagida hujayralarida to‘planadi.
Gipofizning orqa bo’lagi Bezning bu bo’lagini gliya hujayralariga o’xshagan pituitsitlardan iborat bo’lgani va MNTning gipotalamus qismi bilan funksional va morfologik bog’liqligi uchun neyrogipofiz deydilar. Neyrogipofizdan ikkita oktapeptid – antidiuretik gormon (ADG) va oksitotsin olingan. ADG siydik hosil bo’lishini sustlashtiradi. Gormon yetishmasa, qandsiz diabet paydo bo’ladi. Bu distal burama kanalchalarda va yig’uvchi naylarda suv reabsorbsiyasi (qayta so’rilishi)ning natijasidir. ADG qon tomirlarning silliq muskullarini qisqartirish qobiliyatiga ham ega. Uning bu xususiyati organizm qon yo’qotib, tomirlarda bosim pasayib ketganda yaqqol ko’rinadi. Bu sharoitda ADG ta’sirida arterial tomirlar sezilarli darajada torayadi va bosim keskin pasayib ketmaydi. ADG jigar hujayralarida glikogenning parchalanishini va boshqa moddalardan glyukoza hosil bo’lishini tezlashtiradi. Demak, uning kontrinsulyar ta’siri ham bor. Oksitotsin odam va hayvonlarda bachadonning ritmik qisqarishini yuzaga keltiradi. Quyonlarda oksitotsin yetishmovchiligi tug’ruqning buzilishiga olib keladi. Ayollarda oksitotsinning qondagi miqdori kamayib ketsa ham tug’ruq jarayoni yaxshi o’tishi mumkin. Tug’ruq vaqtida bachadonning cho’zilishi oksitotsinni qonga o’tishiga sabab bo’ladi. Bu gormonning asosiy ta’siri sut bezlari yo’llaridagi mioepitelial hujayralarni qisqartirib, sut chiqishini ta’minlashdan iborat. ADG va oksitotsinning o’tmishdoshlari gipotalamusning supraoptik va paraventrikulyar yadrolarini tashkil qiluvchi nerv hujayralarida sintezlanadi. Molekulasi ancha katta bo’lgan polipeptid neyrofizin bilan bog’liq bo’lgan holda ADG va oksitotsinning o’tmishdoshlari neyrosekretor hujayralar aksonlari orqali 3 mm/24 soat tezlikda gipofizga oqib tushadi. Bu neyrosekretor donachalarda tashuvchi oqsil neyrofizindan gormonlarni parchalab ajratadigan fermennt ham bor. Osmoretseptorlar qo’zg’alganda ADGnning qonga o’tishi tezlashadi. Oksitotsin va ADG inkretsiyasiga ogriq, harorat o’zgarishi va Gipotalamusda ADG va oksitotsin ishlab chiqaruvchi yirik neyrosekretor hujayralardan tashqari, gipofizdan gormonlar chiqishini rag’batlantiruvchi va ingibirlovchi omillarni sintezlovchi mayda nerv hujayralari bor. Gipotalamusning shu hujayralardan iborat qismi gipofizotrop soha deb ataladi. Bu soha nerv va endokrin tizimlarni bog’lab turishi tufayli juda muhim hisoblanadi.
V
azopressin arteriollarning silliq muskulini tonusini oshiradi, oqibatda arteriya bosimi ko‘tariladi. Uning ikkinchi funksiyasi antidiuretik effekti buyrak kanalchalaridan suvni qayta qonga so‘rilishini kuchaytiradi. Vazopressin hosil bo‘lishi kamayishi qandsiz deabet (qandsiz ko‘p siydik ajralishidir) sababchisidir. Bu kasallikda bir sutkada 10 litrlab siydik organizmdan ajraladi va bemorlarda kuchli tashnalik yuzaga keladi. Oksitotsin bachadon muskulini qisqarishini kuchaytiradi, faqat xomiladorlik vaqtida bundan mustasno. Bunda estrogenlar ta’sirida kuchayadi. Oksitotsin sut ajralishini kuchaytiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
