Органик реакция турлари

Organik kimyo asoslari

Organik kimyo uglerod birikmalarini o‘rganadi. Uglerod bunda asosiy vazifani bajaradi, uglerod atomlari o‘zaro bir-biri bilan bog‘lanib, ko‘plab turdagi birikmalarni hosil qiladi. Organik birikmalar asosan uglerod va vodoroddan, ba’zan boshqa metallmaslardan, masalan, kislorod, azot, fosfor yoki gallogenlardan iborat bo‘ladi. Biz organik birikmalarni ko‘pgina kundalik hayotda qo‘llaniladigan mahsulotlarda uchratamiz, ularga, dorilar, benzin, shampunlar, plastmassa, parfyumeriya kabilar kiradi.

Boshlang‘ich10 ta alkanni IUPAC nomenklaturasi bo‘yicha nomlanishi

Uglerod atomlari ning soni	perfiks	nomi	Moleku lyar formula	Ixchamlangan struktura formulasi
1	Met	Metan	CH4	CH4
2	Et	Etan	C2H6	CH3¬CH3
3	Prop	Propan	C3H8	CH3¬CH2¬CH3
4	But	Butan	C4H10	CH3¬CH2¬CH2¬CH3
5	Pent	Pentan	C5H12	CH3¬CH2¬CH2¬CH2¬CH3
6	Geks	Geksan	C6H14	CH3¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH3
7	Gept	Geptan	C7H16	CH3¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH3
8	Okt	Oktan	C8H18	CH3¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH3
9	Non	Nonan	C9H20	CH3¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH3
10	Dec	Dekan	C10H22	CH3¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH2¬CH3

Alkanlar ishlatilishi

• Alkanlarning birinchi to’rttasi yoqilg’I sifatida ishlatiladi.
• Molekular massasi yuqori bo’lganlari meva va sabzavatlarni uzoq vaqt saqlash uchun ishlatiladi.

Alkanlar ishlatilishi

• Gallogenalkanlar qutbsiz birikmalar sifatida, qutbsiz nerv membranalarida eriydi va nerv to‘qimalarning og‘riqni sezuvchanligini kamaytiradi. Trixlormetan (CHCl3) xloroform deyilib, ilgari anesteziyada qo’llanilib kelingan, ammo u toksik, kanserogen xossa namoyon qilishi mumkin. Etilxlorid yoki xloretan CH3¬CH2¬Cl mahalliy anestetik sifatida kichik jarrohlikda ishlatiladi. Xloretan terini sovutib tez bug‘lanadi va sezuvchanlikni yo‘qatadi.

Alken va alkinlar

• Eten – valent burchagi = 120o

• Etin – valent burchagi = 180o

Arenlar

• Benzol

• Fenol hosilalari muskat yog’I, timyan, chinnigul va vanilda topilgan.

Uglevodorodlarning kislorod va boshqa geteroatomli hosilalari

• Spirtlar, tiollar, oddiy efirlar

Nomlanishi	Metanol	Fenol	Etantiol	Dimetil efir
Funksional guruhi.	Spirt ¬OH	Fenol ¬OH	Tiol ¬SH	Efir ¬O¬

Spirtlar

• Metanol (metil spirti) eng oddiy spirt bo’lib, ko’pgina erituvchilar tarkibiga kiradi. Organizmga tushganda, mentol formaldegidgacha oksidlanadi va bosh og’rig’i, ko’rlik va o’limni ham olib kelishi mumkin. Mentol plastmassa, dori va yoqilg’i ishlab chiqarishda qo’llaniladi. Poyga avtomobillari uchun yo’qilg’i sifatida ishlatiladi, chunki u kam alangalanuvchan va benzinga nisbatan yuqori oktan soniga ega.

Etanol (etil spirti) ilgaridan bug’doy, glyukoza va kraxmaldan fermentativ yo’l bilan olingan mast qiluvchi maxsulot hisoblanadi.

• Etanol (etil spirti) ilgaridan bug’doy, glyukoza va kraxmaldan fermentativ yo’l bilan olingan mast qiluvchi maxsulot hisoblanadi.
• Hozirgi kunda etanol yuqori bosim va temperaturada eten va suvning o’zaro ta’siridan olinadi. U parfyumeriya maxsulotlari, shuningdek, yod eritmasi kabi dorivor preparatlar uchun erituvchi sifatida ishlatiladi. “Benzospirt” yoqilg’i sifatida qo’llaniladigan etanol va benzinning aralashmasidir.