Organik kimyo

4-tajriba. Mass-spektrometriya.

  Organik birikmalarning tuzilishini o'rganishda qo'llaniladigan muxim fizikaviy usullardan biri mass-spektrometriyadir. Bu usul optik va radiospektroskopik usullardan tubdan farq qiladi. Mass-spektrometriya gaz xolatidagi moddani mass-spektrometr deb ataladigan asbobda chuqur vakuumda (10^-7, 10^-9 mm sim. ust.) elektronlar oqimi bilan bombardimon qilib parchalash va xosil bo'lgan ionlarni - "bo'lak"larni analiz qilishga asoslangan. Organik moddalar elektronlar oqimi bilan bombardimon qilinishidan oldin bug' xolatiga o'tkaziladi, chunki bug' xolatida moddaning elektronlar oqimi bilan to'qnashishi tezroq sodir bo'ladi.

Odatda, elektronlar oqimi energiyasi 60 – 40 ev atrofida bo'ladi. Bu energiya ionlanish energiyasidan va molekuladagi bog'larni uzish uchun kerakli energiyadan ancha ko'p. Bombardimon qilinayotgan elektronlar tao'sirida moddadan dastlab bitta elektron ajralib chiqadi va molekulyar ion deb ataluvchi kation (M⁺) xosil bo'ladi. Xosil bo'lgan ion (M⁺) ning molekulyar massasi dastlabki organik moddalarning massasi bilan bir xil bo'lishi o'z-o'zidan tushunarli. So'ngra xosil bo'lgan ion (M⁺) ning bir qismi, bao'zan xammasi parchalanadi. Bunda xosil bo'lgan fragmentlar, asosan musbat zaryadlangan ionlar, ayrim xollarda xollarda esa radikallar yoki neytral molekulalar bo'lishi mumkin. Molekulalarning fragmentlarga parchalanishi u yoki bu bog'ning qay darajada mustaxkamligiga, yao'ni moddaning tuzilishiga bog'liq. SHuning uchun mass-spektr bo'yicha o'rganilayotgan modda molekulasidan qanday va qancha miqdorda fragmentlar xosil bo'lishini aniqlab, modda tuzilishi xaqida xulosa chiqarish mumkin. Organik moddalar chuqur vakuumda bombardimon qilinganligi uchun ionlar kam miqdorda xosil bo'ladi. Bu esa, o'z navbatida, spektrning murakkablashib ketmasligini tao'minlaydi.