Organik kimyo

2-tajriba. Azot va oltingugurtni aniqlash.

Organik birikmalar tarkibida azot sof holda va ko’pincha oqsil moddalar tarkibida (jun, soch, ipak va boshqalar) oltingugurt elementi bilan birga uchraydi.

Azotli organik birikmalar probirkadagi natron oxagi bilan qizdirilsa, ammiak ajralib chiqishi xisobiga qizil lakmus qog’oz ko’karadi. Bir yo’la bir ob’ektning o’zidan ham azot, ham oltingugurtni aniqlash mumkin. Buning uchun organik moddaning bir qismi bir bo’lak natriy metali bilan qo’shib qizdiriladi.

Agar modda tarkibida azot va oltingugurt bo’lsa, natriy sianid va natriy sulfid hosil bo’ladi:

3Na + (C) + (N) + (S) → NaCN + Na₂S

Reaksiya maxsuloti suvda eritilib, ikki qismga bo’linadi va uning birinchi qismida berlin zangorisi hosil qilinib, azot aniqlanadi:

2NaCN + FeSO₄ → Na₂SO₄ + Fe(CN)₂

Fe(CN)₂ + 4NaCN → Na₄[Fe(CN)₆]

3Na₄[Fe(CN)₆] + 4FeCl₃ → Fe₄[Fe(CN)₆]₃ + 12NaCl

Ikkinchi qismida qo’rg’oshin sulfid hosil bo’lishi oltingugurt borligini ko’rsatadi:

Na₂S + Pb(NO₃)₂ → PbS + 2NaNO₃

Natriyning kichkinagina bo’lagiga soch tolasi o’rab, quruq probirkaga joylashtiriladi. Probirkani shtativga tik holda o’rnatib kuchli qizdiriladi.

Bunda probirkadagi soch tolalari parchalanib, natriy metali bilan NaCN va Na₂S ga aylanadi. Qizdirilayotgan probirka tubi qip-qizil cho’g holiga kelganda tigeldagi yoki chinni kosachadagi 10-15 ml sovuq suvga botiriladi. Natijada probirka sinib, uning ichidagi birikmalar suvga o’tadi. Hosil bo’lgan ishqoriy eritma filtrlanib, ikki qismga bo’linadi.

Filtratning bir qismiga azotni topish uchun 0,1 g temir ko’porosi kristallidan qo’shib, 1-2 minut davomida qaynatiladi. Eritmaga muhit kislotali bo’lguncha (pH-4,5) xlorid kislota qo’shiladi. So’ngra FeCl₃ eritmasidan 2-3 tomchi tomiziladi, natijada zangori rangli berlin lazuri hosil bo’ladi. Filtratning ikkinchi qismiga qo’rg’oshin nitrat eritmasidan 3-4 tomchi tomiziladi va PbS qora cho’kma holida cho’kadi.