«органик кимё»

1- ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ

Органик кимё лабораториясида ишлатиладиган асбоблар ва улар билан ишлаш қоидалари

Кимёвий лабораторияларида одатда шиша идишлар кўп ишлатилади. Пробиркалар, стаканлар, юмалоқ ва ясси тубли колбалар, совутгичлар, аралаштиргичлар ва ҳ.к. Шишадан ясалган идишлар кимёвий реагентлар ва иссиқлик таъсирига чидамли бўлиб, тиниқ, осон ювилади ва уларни термик қайта ишлаш мумкин.

Реакцион колбани унинг ҳажмини 2/3 қисмидан ортиқча тўлдириш керак эмас. Асбобнинг барча қисмлари зич уланиш ва сиғими ташқи атмосфера билан бирлашган бўлиши керак. Акс ҳолда асбоб қиздирилганда сиғим кенгайиб атмосфера билан алоқа бўлмаслигидан портлаш юз бериши мумкин. Реакцияга киришувчи моддаларни нам ҳаводан сақлаш учун асбобнинг атмосфера билан бирлашган жойига маҳсус кальций хлоридли най улаш шарт.
Тиқинлар. Тиқинлар асбобнинг тешиги ўлчамига ва асбобда қандай модда сақланишига қараб танланади.
Шиша асбобнинг қисмларини бир-бирига бирлаштириш ва идишларни зич қилиб беркитиш учун резина тиқинлардан фойдаланилади. Резина тиқинни тешишдан аввал парманинг учига глицерин суртилса, пармалаш осонлашади.
Тиқинлар маълум стандарт ўлчамларга эга.
Кейинги вақтда стандарт конуссимон шлифлар (шлиф-муфта, шлиф-керен, туташтирувчи муфта) чиқарилаётганлиги сабабли қисқа вақт ичида анча мураккаб лаборатория қурулмаларини тезда йиғиш мумкин бўлмоқда.
Колбалар. Тажриба қилиш учун суюқликларни сақлаш, ҳайдалаётган моддаларни йиғиш ва эритмалар тайёрлаш учун туби ясси, ўзи эса конуссимон ёки юмалоқ колбалар ишлатилади (расм-1).

Расм-1. Колбалар: а,б-юмалоқ тубли сайқалсиз; в-юмалоқ тубли сайқалланган; г-ясси тубли сайқалсиз; д-ясси тубли сайқалланган

Расм-2.Нутч фильтри

1- Бюхнер варонкаси
2 - Бюнзен колбаси,
Бюхнер воронкаси органик синтез вақтида қаттиқ моддани суспензиядан ажратиш, уларни ювиш, эритувчилардан ажратишда ишлатилади (расм-2).
Бюнзен колбаси вакуум ёрдамида суюқликларни сўриб, кристалл моддаларни тозалаш учун ишлатилади (расм-2).







Расм-3. Хайдаш колбалари:
а, б-Вюрц колбалари (сайқалли ва сайқалсиз);
в-Клайзен колбаси

Юмалоқ тубли колбалар ҳар-хил: кенг ва шар бўғинли, узун ва калта бўйинли, бир икки ва тўрт оғизли бўлади. Ён найчали (Вюрц колбаси), дефлегматорли (Фаворский колбаси), насадкали (Кляйзен колбаси) ва шунга ўхшаш юмалоқ тубли колбалар суюқликларни ҳайдашнинг турли холларида ишлатилади (расм-3).

Дефлегматорлардан фойдаланиш суюқликларни қайта-қайта ҳайдаб тозалашни камайтиради. Дефлегматорларни ҳизмати бир бўлса ҳам, улар бир-бирларидан ичидаги най шакли ва сиртқи юзасининг ҳар хил усуллар билан кенгайтирилганлиги билан фарқ қилади (рaсм-4).

Аралашмадаги компонентлар буғланиб кетмаслиги учун реакцион аралашма солинган идиш оғзига қайтарма совутгич уланади. Унда буғ совиб конденсатланади ва реакцион аралашмага қайтиб тушади. Совутгичларнинг энг оддийси ҳаво совутгичи бўлиб, у оддий узун шиша найдан ясалади. Бундай совутгичлардан қайнаш температураси 150°С дан паст бўлмаган моддаларнинг буғларини суюқликка айлантириши учун сув билан совитиладиган турли хил шаклдаги қайтарма совутгичлардан фойдаланилади. Буларга Либих совутгичи, шарикли совутгич, ички совутгич найи спиралсимон, совитгичи тўғри-ю, ўзи эса спиралсимон ва санаб ўтилган совитгичларнинг тузилишини ўзида мужассамлаштирувчи янада самарали совитгичлар киради. Энг кўп ишлатиладиган тўғри совутгич Либих совитгичидир (расм - 5).