Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

OH 
H 
H 
H 
H 
CH
2
OH 
I 
CHO
H
OH
OH
OH
HO
H
H
H
CH
2
OH
II 
CHO
OH
OH
OH
H
H
H
H
HO
CH
2
OH
III 
CHO 
H 
OH 
OH 
H 
HO
H
H
HO
CH
2
OH 
IV 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1 
2 
3 
4 
5 
6 

---

481
2. (–)-Arobinoza Kiliani-Fisher sintezi bo’yicha (+)-glyukoza va (+)-mannozaga o’tadi. Shuning 
uchun (+)-glyukoza va (+)-mannoza epimer hisoblanadi. Buning natijasida (+)-glyukoza va (+)-
mannoza uchun III va IV yoki VII va VIII konfiguratsiyalar mos keladi. 
3. (+)-Glyukoza ham (+)-mannoza ham azot kislotasi bilan oksidlanishidan optik faol dikarbon 
kislotalar hosil bo’ladi. Bu
4-S
dagi 
ON-
guruhi o’ng tomonda joylashishini anglatadi (III va IV), chunki 
agar u chap tomonda bo’lganida (VII va VIII), hosil bo’luvchi shakar kislotalaridan biri albatta 
mezo-
kislota bo’lar edi. 
(–)-Arabinozada bu gidroksil o’ng tomonda joylashishi kerak, shuning uchun u X 
konfiguratsiyaga ega bo’ladi.
CHO 
OH 
OH 
H 
H 
H 
HO 
CH
2
OH 
C 
C 
C 
C 
H 
HO 
HNO
3 
COOH
OH
OH
H
H 
H 
HO 
COOH
C 
C 
C 
C 
H
HO 
CHO
H
OH
H
HO
H
HO
CH
2
OH
C
C
C
C
H
HO
HNO
3 
COOH
H
OH
H
HO 
H 
HO 
COOH
C 
C 
C 
C 
H
HO 
VII 
optik faol emas 
VIII 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
optik faol 
mezo-birikma 
CHO 
OH 
OH 
H 
H 
H 
HO 
CH
2
OH 
C 
C 
C 
C 
OH 
H 
HNO
3 
COOH
OH
OH
H
H 
H 
HO 
COOH
C 
C 
C 
C 
OH
H 
CHO
H
OH
H
HO
H
HO
CH
2
OH
C
C
C
C
OH
H
HNO
3 
COOH
H
OH
H
HO 
H 
HO 
COOH
C 
C 
C 
C 
OH
H 
III 
optik faol 
IV 
optik faol 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
CHO 
H 
OH
HO 
H 
CH
2
OH
C 
C 
C 
(–)-arabinoza 
taxminiy formula 
X yoki XII 
CHO
OH
OH
H
H
H
HO
CH
2
OH
1 
2 
3 
4 
5 
6 
C
C
C
C
va 
CHO 
H 
OH
H 
HO 
H 
HO 
CH
2
OH 
C 
C 
C 
C 
(+)-glyukoza va (+)-mannoza: epimerlar, 
taxminiy formula 
III va IV yoki VII va VII

1 
2 
3 
4 
5 
6 
CHO 
OH 
OH 
OH 
H 
H 
H 
CH
2
OH 
HNO
3 
COOH
OH
OH
OH
H 
H 
H 
COOH
IX 
optik faol emas 
mezo-birikma 
CHO
OH
OH
H
H
H
HO
CH
2
OH
HNO
3 
COOH
OH
OH
H
H 
H 
HO 
COOH
XI 
optik faol emas 
mezo-birikma 

---

482
III va IV konfiguratsiyalar (+)-glyukoza va (+)-mannoza ekanligi aniq, lekin ularning mosi 
tanlanishi qoldi. Ayni muammoni hal etish va o’z farazlarining yakuniy bosqichiga nuqta qo’yish uchun, 
Fisher yana bir sintezni amalga oshirdi – ya’ni gulozani sintez qilib oladi. 
Agar biz (+)-shakar kislotasining ikki konfiguratsiyasini (IIIa va IVa) kuzatadigan bo’lsa, IIIa 
tuzilish ikki turli geksozalardan III va V enantiomerlardan sintez qilinishi mumkin. 
IVa kislota esa faqatgina IV geksozadan sintez qilinadi. 
IV a kislotani faqatgina bitta geksozadan – IV tuzilishdan hosil qilish mumkin: 
Bundan (+) – shakar kislota IIIa konfiguratsiyaga ega deyish mumkin va (+)-glyukoza III 
konfiguratsiyaga ega bo’ladi. 
(+)-Mannoza bunda IV konfiguratsiyaga ega, (–)-guloza esa V konfiguratsiya bilan mos keladi. 
CHO
H
OH
H
HO 
H 
HO 
CH
2
OH
C 
C 
C 
C 
OH
H 
(+)-mannoza IV 
COOH
OH
OH
OH
H
H
H
COOH
C
C
C
C
H
HO
(–)-guloza V 
CHO
OH
OH
H
H
H
HO
CH
2
OH
C
C
C
C
OH
H
 (+)-glyukoza III 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
CHO 
OH 
OH 
H 
HO 
H 
HO 
CH
2
OH 
C 
C 
C 
C 
OH 
H 
HNO
3
COOH
OH
OH
H
HO
H
HO
COOH
C
C
C
C
OH
H
IV 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
HNO
3
CH
2
OH 
OH 
OH 
H 
HO
H
HO
CHO 
C
C
C
C
OH 
H
6 
5 
4 
3 
2 
1 
IVa
IV (180
o
 burilgan) 
CHO 
OH 
OH 
H 
H 
H 
HO 
CH
2
OH 
C 
C 
C 
C 
OH 
H 
HNO
3
COOH
OH
OH
H
H
H
HO
COOH
C
C
C
C
OH
H
III 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
HNO
3
CH
2
OH 
OH 
OH 
H 
H
H
HO
CHO 
C
C
C
C
OH 
H
6 
5 
4 
3 
2 
1 
IIIa 
V tuzilishning
enantiomeri 
CHO
H
OH
HO
H
CH
2
OH
C
C
C
(–)-arabinoza 
H
OH

---

483
Aldozalar oilasi: Absolyut konfiguratsiya. 
Fisher tomonidan berilgan ma’lumotlar (+)-
glyukoza konfiguratsiyasi I yoki II tuzilishlarga ega ekanligini ko’rsatadi. Fisher taxminan quyi 
asimmetrik markazda 
ON
-guruhi o’ng tomonda joylashgan I tuzilishni tanlab oladi va uni (+)-glyukoza 
deb e’tirof etadi.
48
I tuzilishda biz D-(+)-glitserin aldegiddan ketma-ket reaktsiyalar orqali sintez qilib olinishi 
mumkin bo’lgan enantiomerni ko’ramiz. 
48
T.W. Graham Solomons, Craig B. Fryhle, Scott A. Snyder. Organic chemistry. University of South Florida, Pacific 
Lutheran University, Columbia University. 2014. – S. 984. 
CHO 
OH 
OH 
H 
H 
H 
H 
CH
2
OH 
C 
C 
C 
C 
OH 
HO 
( - )-guloza 
Ruffo usulida 
parchalash 
CHO
OH
OH
H
H
H
HO
CH
2
OH
(+)-ksiloza 
Ruffo usulida