Ishning tarkibiy to`zilishi:
Bitiruv malakaviy ish kirish, 2 bob, 5 ta paragraf, tajriba-sinov, hulosa, ilova va
foydalanilgan adabiyotlar ro'yxatidan iborat.
7
I-BOB. TA’LIM JARAYONIDA PSIXKORREKTSION
FAOLIYATNING XUSUSIYATLARI
1.1. Ta’lim jarayoni psixokorrektsiyasining amaliy psixologiyada tutgan o`rni
Ta’lim tarbiya muassasalaridagi tarbiyaviy ishlarning eng muxim
vazifalaridan biri bu o`quvchilar jamoasini shakllantirish va rivojlantirishdir. Bu
nafakat u yoki bu ta’lim tarbiya muassasinigina emas konkryet o`quv guruxi sinfga
xam ta’lukli. CHunki kayerda, kaysi jamoada shaxslararo munosabatlar yaxshi
tashkil etilgan bo`lsa, shu jamoa o`z oldida turgan ijtimoiy vazifalarni
muvofakiyatli bajarishga asos yaratilgan bo`ladi. Bunday jamoada o`z-o`zligini
boshkarishni joriy qilish xam yaxshi samaralar byerishi mumkin. Bugungi kun
O`qituvchisi, sinf raxbarlari, psixologlarini kiynayotgan muammolardan biri bu
o`quvchilar guruxlarida
shaxslararo
munosabatlarni
tashkil
qila
bilish
imkoniyatlarini byeruvchi maxsus psixodiagnostik vositalarning yetishmasligidir.
SHaxslararo munosabatlardan, urganish myetodlaridan biri, sotsiomyetriya
myetodidir. Sotsiomyetriya tushunchasi Amyerika olimi J.Moryeno tomonidan
taklif etilgan bo`lib, guruxdagi o`zaro munosabatlarni urganish dyegan ma’noni
bildiradi. Sotsiomyetriya myetodi turli guruxlarda, jamoilarda shaxslararo
munosabatlar xususiyatlarini urganishning psixologiyada kyeng kullaniladigan eng
samarador vlsitalaridan xisoblanadi. Sotsilmyetrik taxlil ma’lumotlari shaxsning
guruxda tutgan urni, guruxda shaxslararo munosabatlarning xususiyatlari gurux
yuldo`zlari, gurux lidyeri (guruxning tan olingan sardori) guruxning yakkalanib
qolgan (izolatsiyaga) tushib qolgan a’zosi guruxdagi kichik guruxchalar (mikro
gruppalar) ularning tarkibi, o`zaro munosabatlari va yana kator shu kabi
ma’lumotlarni olish imkonini byeradi, sotsiomyetrik tadqiqotni utkazishda avvalo
shaxslararo munosabatlarning u yoki bu jixatini baxolovchi muxim myezon tanlab
olinadi, buning uchun ma’lum bir ryeal vaziyatga taalukli bo`lgan savol to`ziladi.
Bu savol sotsiomyetrik myezon bilan xizmat qiladi. Sinaluvchilar shu
byerilgan savollarga o`zlariga shu guruxdan shirik tanlash bilan javob byerishlari
kyerak bo`ladi.
8
Sotsiomyetrik myezon bilan tadqiqot maksadiga mos tushgan xolda
shaxslararo munosabatlarning ma’lum bir jixatiga karatilgan bo`lishi lozim.
Sotsiomyetrik myezonlarni shartli ravishda qo`yidagicha bo`lish mumkin.
1.
«Agar syen sinf (gurux) boshligi bo`lsang, biron bir jiddiy vazifani,
topshirikni bajarish uchun ajratilgan gurux tarkibiga kimni kiritgan bo`lar eding».
2.
Funktsiyali (funktsional) «Syening fikringcha
sinfdoshlaringdan
(guruxdoshlaringdan) Kim sinf (gurux) boshligi bo`lla olishi mumkin».
3.
Amaliy: «Agar sinf (gurux) tarkatib yuboriladigan bo`lsa, unda syen YAngi
sinfga (guruxga) shu sinfdoshlaringdan (guruxdoshlaringdan kim bilan birga
tushishni xoxlar eding)».
4.
Emotsional:
O`zing uchun ogir damlarda
sinfdoshlaringdan
(guruxdoshlaringdan) kimga murojat qilgan bo`lar eding.
5.
Kommunikativ: o`z ta’tilingni sinfdoshlaringdan (guruxdoshlaringdan) kim
bilan birga utkazishni xoxlar eding.
Sotsiomyetrik myezonlarni tanlashda va savollarni to`zishda konkryet vaziyatlar
nazarda tutilishi lozim. Sotsiomyetriyaning samaradorligi suraluvchining,
urganilayotgan gurux a’zolarining psixologik tayyorgarligiga bog`liq bo`ladi.
Sotsiomyetrik kartochkani tuldirish sinaluvchining ixtiyoriy, shaxsiy ishidir. Ba’zi
bir sinaluvchtlar tadqiqotda ishtirok etishdan bosh tortishlari mumkin. Bunday
xolatlarga yul kuymasligi uchun oldindan «Sotsiomyetrik razminka» qilish,
tadqiqot vazifalarini tushunarli formada bayon etishi, uning muxim ekanligini
ukvchtlarga tushunturib bori shva eng muxim ularning javoblari boshkalardan sir
saklash, ularning xech kimga kursatilmasligiga kafolat byerish. Ularni bunga
ishontira bilish kyerak. Tadqiqot natijalari sinaluvchilarga aytilmaydi. Ularni bu
xakida kisman, yo`zaki ma’lumot byeriladi. SHuni esda tutish lozimki guruxdagi
norasmiy alokalar sistyemasini xammaga aytish gurux tizimida kutilmagan noxush
xodisalarga olib kyelishi, munosabatlar o`zaro mulokotda, o`zaro nizolarni
kyeltirib chikarishi mumkin. Stratyegik kartochkalarni tuldirishda xar bir ukvchtga
mustaqillik byerilishi kyerak. Xech qanday aytib byerish va kartochkalarni uyga
olib kyetishga yul kuymaslik kyerak. Eng yaxshisi guruxning barcha a’zolarini
9
tadqiqotdga jalb qila olishdir. Sotsiomyetrik tadqiqot olib borayotgan O`qituvchi
o`zini erkin ishonchli ochik tutishi kyerak. Stratyegik kartochkalarini O`qituvchi
butun sinf uchun oldindan tayyorlab kuyishi maksadga muofikdir. Bunda
kartochkaning yukori kismining ung tomoniga tadqiqotda ishtirok etayotgan
o`quvchining familiyasi yoziladi.
YOsh avlod ijtimoiy turmushning barcha soxalari, xususiyatlari Bilan oila
kuchogida tanishadi. Oilaviy turmushda odamlarga, myexnatga, narsalarga va o`z-
o`ziga bo`lgan nisbatan munosabatlarni ifodalovchi xaraktyer xususiyatlari tarkib
topa boradi. SHuning uchun oila jamiyatning boshlangich bugini sifatida
bolalarning axloki, kobilyati, akl zakovati, xulqi, yurish-turishi, xatti xarakati,
mulokoti, e’tikodi va dunyokarashlariga yukori darajada tarbiyaviy ta’sir kursatish
imkoniyatiga ega. Oilaviy turmush inson xayotining eng muxim jixatlaridan biri
xisoblanadi. Xudi shu boisdan jamiyatning qonun qoidalariga nisbatan munosabat
xam oiladagi shaxslararo turli tuman muammolalarda, mulokotda, fikr almashuvda,
munozanalarda o`z ifodasini topadi, binobarni yoshlarni vatanparvarlik ruxida
tarbiyalash oilaning nokadar mustaxkam bo`lishiga, ota-ona munosabatlarida oliy
janob xaraktyer xislatlarini, bolada yuksak ma’naviy xislarni shakllantirishga
bog`liqdir. YOsh avlodni oilada kamil inson qilib tarbiyalashdyek yuksak va
ma’luliyatli vazifa ota-onaga oiladagi kattalarga yukladilgandir. Darxakikat inson
shaxsini shakddantirish oila muxitidan boshlanadi. Xususan oilada, bolada
xaraktyer xususiyatlari, iroda sifatlari, milliy odatlar, fye’l atrof, xulq, tyevarak
atrofga nisbatan munosabat, e’tikod va karashlar vujudga kyeladi. Anna shulardan
kyelib chikkan xolda, oilaviy turmushda insonni kamol topshirish sharoitlari,
faollik kursatish imkoniyatlarini izchil urganmay turib, shaxsning xususiyatlari va
kyeltirib chikaruvchi omillar tugrisida fikr yuritish mumkin emas. Ma’lumki, oila –
bu ijtimoiy tarixiy byelgicha ega bo`lgan, muayyan to`zilishiga ega bo`lgan
ijtimoiy guruxning kurinishidir, chunonchi uning a’zolarini karindosh urugshlik,
nikox, turmush sharoiti birligi, odob-oxlok umumiyligi, ma’naviy extiyoj nosligi
kabi alokalar o`zaro boglab turadi. Oila murakkab ijtimoiy gurux bo`lib, biologik,
ijtimoiy, Axloqiy, idyealogik va psixologik munosabatlarning o`zviy birlashuvi
10
natijasida vujudga kyeladi. SHu sababdan turmushdosh va oila-a’zolarining o`zaro
moddiy-maishiy, iktisodiy nyegizi o`zgarishiga byevosita bog`liqdir.
Oilaviy turmush va oila a’zolarining o`zaro muammalalarini tadkik qilgan
vyengyer sotsiologi M.Komloshi 10-14 yoshdagi maktab ukvchilarining ukishga
va myexnatga bo`lgan munosabatiga byevosita ta’sir qiluvchi oilaviy muxit
(vaziyat, sharoit) omillarini 4 guruxga ajratadi:
1.
Ota-onalarning jamoat faoliyati (ularning siyosiy pozitsiyalari, ishga
nisbatan munosabatlari).
2.
Oila davrasidagi munosabatlar (ota-onalarning o`quvchilarga munosabati,
aka-ukalar va opa-singillarning o`zaro munosabatlari).
3.
Ota-onalarning tarbiyaviy pyedagogik faoliyati (ularning pyedagogik
qiziqishlari, maktab Bilan xamkorliklari, o`quvchilarga dars tayyorlash nyezida
ota-onalarning yordami, ularning tarbiyaviy myetodlari).
4.
Oilada o`quvchining faoliyati (o`quvchining kun-tartibi, xujalik ishlardagi
muayyan majburiyati) va boshkalar.
Tadqiqotchi M.Komloshi yikkan matyeriallarini taxlil qilib oilaviy muxit
(vaziyat,sharoit)ni uch katyegoriyaga ajratadi: ijobiy, o`zgaruvchan va salbiy.
Psixolog V.I.Syelivanov oilada shaxsni shakllantirish jarayonini urganib, baxtli
bolalik – bu oiladagi kuvonchli xam jixatlikning xamda ota-onalarning o`z
bolalariga gamxurligining spmarasidir dyegan xulosaga kyeladi. Agar oilalarning
yunalishiga kara buch toifaga mansub ekanligini kursatib byeradi: ijtimoiy
progryessiv tarakkiyparvar yulishdagi oila, past darajadagi ijtimoiy yunalishga
mansub oila.
Birinchi toifaga xos bo`lgan oilalar mamlakatimiz oilalarning ko`pchilik
kismini tashkil qiladi. Bunday oilalarda shaxslararo munosabatlar milliy,
umumbashariy, xakchil tamoyillardan kyelib chikkan xolda amalga oshiriladi,
shuningdyek, xar tomonlama kamol topgan shaxsning ijtimoiy idyeali nazariyada
tutiladi. Ijtimoiy-progryessiv yunalishidagi oilalarning voyaga yetgan a’zolari
ishlab chikarishda, korxonada, jamoat yeshlarida faol ishtirok etadilar, ilgor
madaniyatga nisbatan qiziqishlarini namoyish qiladilar, shuning Bilan birga bu
11
narsalarga o`z farzandlarida xam xavas uygotadilar. Oilada goxo namoyon
bo`ladigan ziddiyatlarni juda kiska muddatda osoyishta yusinda xal qiladilar.
Ushbu toifaga mansub oilalrda xujalik ashyolari, asboblari, kimmat baxo
matyeriallar xar xil extiyojlarni kondirish vositasi sifatida karaladi, bu narsalar
shaxsning kyelajak istikbolli bilan mutloko boglanmaydi.
Ikkinchi toifadagi oilada umumbashariy, milliy yunalishi o`zil-kyesil xal
qilinmagan bo`ladi. Oilaviy turmush munosabatlari o`zluksiz ravishda biron-bir
goyaning boshka-boshka bir goya bilan o`zaro nikoblangan kurash boskichida
bo`lib, u yoki bu karashlar, akidalar ustunligi, istikboli xech qanday axamiyat kasb
etmaydi. Bunday xolatning ko`zga tashlanishi esqilik Bilan yangilik O`rtasidagi
kurashni aslo anglatib kyelmaydi. Balki er-xotinning yoki boshka voyaga yetgan
oila a’zolarining murosasiz pozitsiyalari (nuktai nazarlari) ko`pincha ularning
xaraktyer xususiyatidagi tafovut nyegizida bog`liq bo`lib, mutlako esqilik sarkiti
moxiyatidan kyelib chikmaydi. Oilada so`z bilan ish birligi masalasi bqarama-
qarshi yunalishli ikki markazga va 2 xil intilishga ega. Fakat burch xissigina,
muayyak majburiyat bajarilishigina oila a’zolarini o`zaro birlashtirib turadi xolos.
Mana bunday oilalarda er-xotinning bolalarga ta’sir utkazish uchun kurashi,
rakobati yakqol namoyon bo`ladi.
Uchinchi toifaga mansub oilalarda ko`pincha myeshchanlik udumi va
idyeallari xokimlik qiladi. Mazkur oilada barcha narsa yagona narsaga buysurilgan,
ya’ni mol-dunyo tuplashga, moddiy-ma’ishiy jixatdan ustunlikka erishiga
karatilgan. Voyaga yetgan oila a’zolarining, ota-onalarning korxonada,
muassasada, tashkilotda myexnat qilishi anna shu ko`zlagan maksadga yetish
vositasi sifatida, xar qanday myexnat esa ish xaki mikdori bilan ulchanadi. Ushbu
toifa katoriga yana fanatizm xususiyatli kishilar, ruxoniylar oilalari kiradi. Xox
myeshchanlikka oggan oilada bo`lmasin, xox ruxoniy oilasida bari bir eski
akidaparastli munosabatlari kudratli kuchga ega. Jumladan, oila boshligining
zuravonligi, zoshiligi, unga kur-kurona va so`zsiz buysunishlik, sajda qilishlik, zaif
va nimjon a’zolar faolligini paymol qilishga intilish va xzo myeshchanlik idyeali
va diniy e’tikod doirasidan tashqari chikish xollari kamsitilib, byekorga vaqt
12
sarflash dyeb baxolanadi, xudi shu boisdan bunday ijtimoiy yunalishga mansub
oilalardan ko`p xollarda xudbin, qo’rqoq, jamiyat taraqqiyoti uchun kam naf
tyegadigan o’g’il-qizlar yetishib chiqadilar, chunki «qush-uyasida ko’rganini
qiladi».
Taraqqiyparvar jaxon psixologiyasi fanida
oilaviy turmush
munosabatlarining juda ko`p qirrali o’rganilgan.
Oilaviy munosabatlar ta’sirida ilk bolalikdan tarkib mustaqillik, istiklolga
nisbatan sodiklik, vatanparvarlik, sharkona an’ana shaxsiy qiziqishni jamiyat,
mamlakat kizishiga buysundirish xislati, kat’iylik, kadr-kimmat xissi kabi yuksak
insoniy xislar shakllana boshlaydi. Asta-syeking tugishlanganlarga gamxurlik, aka-
ukalik va opa-singillik myexri, ota-onaga muxabbat va shafkat singari tyeranlik
tuygulari namoyon bo`lla boradi. Oilaviy turmushdagi samimiy va oqilona
munosabatlar, ilik psixologik muxit ta’siri natijasida oila a’zolarida kamtarlik,
kungilxanlik, iltifotlik, sabrlilik,tugrilik, yaxshilik, uyatchanlik,
yumshoklik,dilkashlik, myexribonlik, talabchanlik, myexnatsyevarlik, vijdonlilik,
myexnatga ma’suliliyatlilik, ozodalik, izzat-nafslilik, tyejab-tyergashlik kabi shaxs
xislatlari tarkib topadi. Agarda oilaviy turmush munosabatlari ko`pollik,
andishashizlik nyegiziga kurilgan bo`lsa u xolda oila a’zolari ruxiy dunyosida
kyekkayshilik, pismiklik, jamoatchilik ma’kullagan narsalarni va ko`pchilik
tomonidan kabo`l qilingan xatti-xarakat qoidalarini syezmaslik, yalkovlik,
ma’suliyatsizlik, ifloslik, almaslik, shuxratparastlik, magrurlik, o`zini kata olish,
dimogdorlik singari illatlar yo`zaga kyeladi, shakllanadi.
SHaxslararo munosabatlarning bir nyecha tiplari mavjud ekanligi
pyedagogik psixologiyada kayd qilib utilgan.
Oilaviy munosabatlarning «dyemokratik» toifasi o’g’il-qizlarga, u yoki bu
tarzdagi xatti-xarakatni amalga oshirishda, Biron-bir ishni ryejalashda katta erk
byeradi, shuning Bilan birga mayda-chuyda kursatmalardan, qat’iy vaqt byelgilash
xolatidan xorij bo`ladilar. Oila a’zolarining xar bir shaxsni izzatlash, xurmat qilish
maroii asosiga kurilgan bo`lib, o`zaro oqilona talabchanlik, kat’iyatlik ruxi bilan
sugorilgandir. Oila boshligi xisoblangan ota-onalarning asosiy dikkat-e’tibori
13
milliy va umumsoniy qoidalari talabidan kyelib chikkan xolda o`z farzandlarida
ijobiy xaraktyer xisda o`z farzandlarida ijobiy xaraktyer xislatlarini, zamon ruxida
mos shaxs fazilatlarini, zamon ruxida mos shaxs fazilatlarini shaqillantirishga
karatiladi. Mazkur toifadagi oila-a’zolari davrasidagi suxbatlar, munozaralar,
mulokazalar o`zaro tyenglik, o`zaro xurmat ruxida buysundiriladi. Xar bir oila
o`zining insonga mikrota’sir utkazishning xususiyati bilan ajralib turadi. Unday
oilada shaxslararo munosabatda ta’sir utkazish syexri (myexanizm) oshirilgan
xolda bo`ladi. SHu boisdan tasofidan vokyea va xodisalarni sodir bo`lishi turlicha
baxolanadi va ularga byevosita alokador oila-a’zolari turmush tajribasidan kyelib
chikkan xolda yo ragbatlantiriladi yoki jazolanadi. Manna bunday odilona amalga
oshirilgan mulokot ta’sirida ugil-kmzlarda dustlik, diskashlik, xushlizomalalik,
shaxsiy xatal-xarakatida va muloxaza yuritishida mustaqillik, shaxsiy karashlari
saklangan xolda yangi qoidalar va talabalarga moslashish, o`z-o`ziga buyruk
byerish, o`z-o`zini boshkarish kabi muxim fazilatlar paydo bo`ladi.
Oilaviy munosabatlarning yana bir turi «avtoritar» dyeb atalib, bunda ota-
onaning obrusi xal qiluvchi rol’ uynaydi, shaxslararo tyeng kukuklilik, erkin xatti-
xarakat qilish, tashabbuskorlik o`z axamiyatini yukota boshlaydi. SHaxslararo
munosabatdagi bunday noxushlik ota-ona ko`zlagan tarbiyaviy maksadni amalga
oshirmaydi va past samara byerishga olib kyeladi. Oqibat natijada oila a’zolari
O`rtasida mazkur pyedagogik ta’sirga nisbatan salbiy pozitsiya nomoyon bo`ladi.
Paydo bo`lgan salbiy nuktai nazar, avval ota-onaga, sungra boshka kata yoshdagi
oila-a’zolariga nisbatan kullaniladi. Farzandlarda ota-onaga yakinlik, myexr xissa
kamayadi, kyeyinchalik bu tuygu o`zoklashish, «byegonalashish» kyechinmasiga
aylanadi. Ota-ona Bilan bo`ladigan mulokot esa ugil-kizlar tomonidan juda kuyi
darajada baxolanadi. Oiladagi shaxslararo munosabatlar ularni kondirmaydi,
natijada odamovi, ichindan top, damdo`zlik, tashvishlik, xavotirlik sotsial norma
va qoidalarga kiyinchilik Bilan moslashish kabi xaraktyer xislatlari vujudga
kyeladi. SHu sababdan oila a’zolari ruxiy dunyosida simpatiya, empatiya,
samimiylik, xayrixoxlik kabi yuksak insoniy xis-tuygular juda yo`zaki soxta
ifodalanadi. Kur-kurona va so`zsiz buysunishga asoslangan munosabat nyegizida
14
yetgan tarbiyaviy ta’sir kurkok va irodasi kuchsiz shaxsni tarkib toptiradi. Oilaviy
turmush munosabatlarining «diffo`z» aralash yoki korishik toifasida bola shaxsini
shakllantirishning muayyan pyedagogik sistyemasi mavjud emas. Oila a’zolari
O`rtasida bo`ladigan munosabatlar aksariyat xollarda ugit-nasigat, Axloqiy suxbat,
yul-yurik kursatish Bilan boglanib kyetadi. Oilaning kichik a’zolari katti-xarakati
ma’lum darajada chyeklangan bo`lib, kuyilgan shartdan bola tashqari chiksa, jazo
chorasi kuriladi. Pand-nasixatga o`zviy boglanib kyetgan ota-onaning farzandlariga
mulokoti erkdan va botinib fikr yuritishdan o`zok bo`lganligi sababli, yumor
xissiga byefarklik, o`z-o`zini kulga asmaslik, ma’suliyatsizlik yetarli darajada
aloka urnata olmaslik singari xaraktyer xislatlarini tarkib toptiradi. Xar qanday
ijtimoiy jamiyatda xam uchrasa-da lyekin nyenormal, anomal munosabatga ega
bo`lgan oilalar mavjuddir. Bunday tipga ajralish darajasiga yetib borgan, bola
oilaviy manbai dyeb tushunuvchi «bola», baxonasi tufayli xil ustida turgan,
ichuvchi alkogollar yoki narkoman oilalar kiradi. Mazkur oila muxitini larzaga
kyeltiradi, yosh buginlar axlokiga, ongiga, akl-zakovatiga dunyokarashiga,
e’tikodiga salbiy ta’sir qiladi. Urinsiz mashmashalar, janjallar, ko`pol
muammomalar xarakatlar oila-a’zolari O`rtasidagi nonormal xolatosoyishta
yashash, tinch ijod qilish, muayyan ukish uchun zarur imkoniyatlar yaratib
byerishga kadir emas.
Oilaviy turmush munosabati ichida «libyeral» toifa xam ko`p xollarda
uchrab turadi. Oila davrasida murosasiz, kungilchang bo`lishlik tashki kushnishdan
ilik psixologik muxit kukmdorligi o`zini aks ettirgandyek bo`lib tuyuladi. Agarda
murosizlik «murosa-yu, madora» kabilida kyechirimlilikni bildirib kyelsa,
yukoridagi fikrimizni tasdiklagan bo`ladi. Afsuski, «libyeral»lik, munosasozlik
oiladagi xar qanday vaziyatni «umumiy til» topish asosida xal qilishga,
printsipiallikdan o`zoklashishga, subutsizlikka olib kyeladi. Ota-onalarning
farzandlari Bilan bunday munosabatda bo`lishlari salbiy oqibat sari yetaklaydi,
kat’iylik, mustaqillik, dadtllik singari irodaviy sifatlar ugil-kizlar ruxiy dunyosidan
o`zoklashadi. Murosasizlik ta’sirida yosh avlod xaraktyerida munofiklik,
ikkiyo`zmachilik, kyelishuvchanlik kabi illatlar tarkib topishi mumkin.
15
Ko`p yillik ko`zatishlar va pyedagogik tajribalar, ilmiy adabiyotlar tahlili
shuni ko`rsatadiki, o`quvchining aqliy rivojlanish darajasini pastligi yoki ularda
ma’lum o`quv malakalarining rivojlanmaganligi, past o`zlashtirishga, uning
kasbga, ilmga qiziqishining pasayishiga olib kyeladi. SHuning uchun o`quvchining
intyellyektual rivojlanish darajasini, ularda mavjud o`quv malakalarini o`rganish,
kamchiliklarni to`zatish, maxsus o`quv va myehnat malakalarni rivojlantirishga
yo`naltirilgan ishlar o`quv-tarbiya jarayonining samaradorligini oshiradi. Hozirgi
vaqtda pyedagoglar va pyedagogik psixologiya mutaxassislar oldida ikkita o`zaro
o`zviy bog`liq muammo-o`quvchining ta’lim olishga bo`lgan qobiliyatini va
o`zlashtirishning pastligi sabablarini, ular orasidagi bog`liqlik o`rganish dolzarb
bo`lib turibdi.
Diagnostikaning asosiy vazifasi faqatgina bir fandan emas, balki bir qancha
fanlardan o`zlashtirishni, yomon o`zlashtirish sabablarini (agar shunday hol ro`y
byergan bo`lsa) topishdangina iborat emas. Pyedagog uchun o`quvchining
haqqoniy o`quv imkoniyatlarining barcha qirralarini iloji boricha ochib byerishga
xizmat qiluvchi, har qanday sharoitda, qaysi pryedmyetdan qanday mavzu
o`tilganidan qa’ti nazar qo`llash mumkin bo`lgan myetodikalar zarur.
Avvalambor shuni ta’kidlab o`tish kyerakki, o`quvchilarning aqliy rivojlanish
darajasi ulardagi nazariy yoki amaliy bilmi olishga qobiliyat yoki bilimning
mavjudligi bilangina aniqlanmaydi. O`quvchining aqliy rivojlanish darajsi tafakkur
jarayonlarining rivojlanganligi, o`quv matyerialining muhim va asosiylarni ajrata
olishi, olgan bilim yoki hosil qilingan, o`zlashtirilgan ko`nikmani boshqa
faoliyatga ko`chira olishi, turli nazariy bilimlarni amalda qo`llay olishi, mustaqil
fikrlashi, xulosa chiqara olishi, tyexnik vazifalarni yecha olishi (tyexnik tafakkur)
kabi bir qancha byelgilar bilan aniqlanadi. SHu sababli pyedagoglar o`quvchining
o`rganayotgan kasbi, qaysi o`quv pryedmyetining muhimligidan kyelib chiqqan
holda uni baholashlari osonroq bo`ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |