O‘quv yilida ta’lim muassasalarida tajriba-sinovdan o‘tgan umumiy o‘rta ta’limning o‘quv dasturlari va rejalarini belgilangan tartibda tasdiqlasin

Nutqiy kompetensiya (A1)
Tinglab tushunish:
Sodda yo‘riqnomalarni tushuna oladi va ularga amal qila oladi;
sodda savollar va gaplarni tushuna oladi;
sodda she’rlar, hikoyalar, qo‘shiqlarni tushuna oladi;
tanish kontekstlarda sodda autentik nutqni tushuna oladi.
Gapirish:
Dialog: ma’lumot so‘ray oladi va ma’lumot bera oladi;
yordam so‘rab murojaat qila oladi;
sodda savol-javob qila oladi.
Monolog: yashash joyi, oila, do‘stlari va tanishlari haqida gapira oladi;
o‘zini tanishtira oladi, yoqtirgan va yoqtirmagan narsalari haqida gapira oladi;
tanish mavzuda juda qisqa taqdimotlar qila oladi.
O‘qish:
tanish mavzulardagi ma’lumot beruvchi matnlarning asosiy mazmunini tushuna oladi;
joy yoki insonlar tasvirlangan qisqacha matnni (zarur hollarda ko‘rgazmalardan foydalangan holda) tushuna oladi;
sodda xabarlarni (masalan, oddiy xatlar, elektron xatlar) tushuna oladi;
sodda yozma yo‘riqnoma yoki ko‘rsatmalarni tushuna oladi va ularga amal qila oladi.
Yozish:
shaxsiy sodda xabarlarni yoza oladi (tabriklar, qaydlar, elektron xatlar);
shaxsiy ma’lumotlar (ism-sharif, yashash manzili va hokazo) bilan sodda anketani to‘ldira oladi;
sodda she’r va hikoyalar yoza oladi.
b) Til kompetensiyasi (A1)
Fonetik kompetensiya:
chet tilining barcha tovushlarini aniq talaffuz eta oladi;
so‘z va gap urg‘usini to‘g‘ri qo‘ya oladi;
kommunikativ vaziyatlarda intonatsiya modellarini farqlay biladi va ulardan foydalana oladi;
Leksik kompetensiya:
o‘zlashtirilgan leksik vositalarni kontekst (matn)da qo‘llay oladi;
mavzuga oid sodda so‘zlarni kommunikativ vaziyatlarda qo‘llay oladi;
ba’zi baynalminal so‘zlar va turdosh so‘zlarni farqlay oladi hamda ularni qo‘llay oladi.
Grammatik kompetensiya:
kommunikativ vaziyatlarda sodda grammatik va sintaktik tuzilmalarni qo‘llay oladi;
so‘z va so‘z birikmalarini “va” bog‘lovchisi bilan bog‘lay oladi;
fe’l shakllari va sodda payt ravishdoshlaridan foydalangan holda gaplarni to‘g‘ri bayon qila oladi, hikoyalar hamda voqealarni to‘g‘ri ketma-ketlikda gapira oladi.
(6-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013-yil 8-maydagi 124-sonli qaroriga asosan kiritilgan — O‘R QHT, 2013-y., 20-son, 251-modda)
5 — 9-SINFLAR
1. Ona tili
O‘quvchilar ona tilidan quyidagi bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashlari shart:
a) grammatikaga oid o‘zlashtiriladigan me’yorlar:
— fonetika, leksikologiya, so‘zning tarkibi, so‘z yasalishi, morfologiya, sintaksis, yozuv va imlo, tinish belgilari, bog‘lanishli nutq, nutq uslublari, stilistikaga oid tushunchalar, ularning muhim belgilarini bilib olishlari, izohlay bilishlari va shu tushunchalar bilan bog‘liq grammatik atamalarni o‘zlashtirish;
— o‘zbek adabiy tili grammatikasining me’yor va imkoniyatlarini bilish;
— nutq uslublarining chegara va imkoniyalarini bilish;
— og‘zaki va yozma nutqda so‘z o‘zgartiruvchi va shakl hosil qiluvchi qo‘shimchalar, grammatik ma’no ifodalovchi vositalarni tanlay olish;
— sinonimik va uslubiy imkoniyatlardan to‘g‘ri foydalana olish;
— gapda so‘z tartibiga rioya qilish, gap bo‘laklarini turli turkumga oid so‘zlar, otlashgan so‘zlar, so‘z birikmalari va iboralar vositasida ifodalay olish;
— gap turlaridan, undalmali, kirish so‘zli va birikmali, uyushiq bo‘lakli, ajratilgan izoh bo‘lakli gaplardan, qo‘shma gap turlaridan, ko‘chirma va o‘zlashtirma gaplardan to‘g‘ri va o‘rinli foydalana olish;
b) amaliy ko‘nikma va malakalar:
— o‘qish texnikasi bo‘yicha: miqdoriy ko‘rsatkich — 1 minutda 120 — 130 so‘z. Sifat ko‘rsatkichlar — murakkab tipdagi ilmiy atamalarni, ramzlarni, mumtoz adabiyot namunalarini, so‘z va iboralarni to‘g‘ri talaffuz qila olish, ma’nosini anglagan holda to‘g‘ri va ravon o‘qish;
— o‘zgalar fikri va matn mazmunini anglash malakasi bo‘yicha: Miqdoriy ko‘rsatkich — 10 daqiqada 5-6 sahifa. Sifat ko‘rsatkichlar — og‘zaki nutqning aniqligi, matn mazmunining mos bo‘lishi, to‘g‘ri, ravon va ta’sirchan bo‘lishi.
— fikrni yozma shaklda bayon etish malakasi bo‘yicha: Miqdoriy ko‘rsatkich — 12 — 14 gapdan iborat bo‘lgan tugal matn yaratish. Sifat ko‘rsatkichlar — matndagi gaplarning mazmunan o‘zaro bog‘liqligi va aloqadorligi ko‘rsatilgan mavzu doirasida birlashishi, tinish belgilarini to‘g‘ri qo‘yish, matndagi xat boshilarning yaxlitligi va fikr izchilligini ta’minlash, o‘rganilgan ifoda vositalarini o‘rinli qo‘llay olish va ularning uslubiy imkoniyatlaridan foydalana olish, ish qog‘ozlarini yoza olish.
2. Adabiyot
O‘quvchilar adabiy ta’limga oid quyidagi bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashlari shart:
— matnni to‘g‘ri, tez va ifodali o‘qiy olish;
— 4-5 ta badiiy matnni yoddan aytib bera olish;
— Prezident asarlarini bilish, ularda ilgari surilgan g‘oyalar asosida mushohada yurita olish;
— mamlakatimiz mustaqilligi va bayramlari haqidagi, ona-Vatanga muhabbat uyg‘otuvchi adabiy asarlar mazmunini anglagan holda so‘zlab berish;
— mumtoz adabiyot janrlari bilan zamonaviy adabiyot janrlarini farqlay olish;
— berilgan har qanday mavzuda og‘zaki va yozma ravishda mustaqil fikr yurita olish;
— badiiy tasvir vositalari haqida matnga tayanilgan holda mustaqil fikr yuritish va tahlil qila olish;
— o‘qigan asaridan olgan taassurotlarini yorqin ifodalab bera olish;
— o‘zga insonning tuyg‘ulari va hissiy kechinmalar xususida fikr yurita olish;
— turli mavzularda insho yoza bilish;
— o‘rganilgan adiblar tabiatiga xos bo‘lgan xislatlarni baholay bilish;
— adabiy qahramonlarning xatti-harakatlariga munosabat bildira olish va uni asoslay bilish;
— yuksak didli va aqlan barkamol adabiy qahramonlarning xislatlarini ochib bera olish;
— musiqa yoki rang tasvir asari zamiridagi badiiy jozibani his qilish va uni so‘z bilan ifodalab berish;
— o‘rganilgan asarlarda tasvirlangan badiiy timsollar xususiyatiga xos bo‘lgan xislatlarni anglab, ularga munosabat bildira olish;
— o‘rganilgan asarlardagi adabiy qahramonlar xususiyatiga xos bo‘lgan fazilatlarga mustaqil fikr bildira olish;
— o‘rganilgan badiiy asarlar timsollarining tabiatidagi milliy xususiyatlarni anglay bilish;
— adabiyot nazariyasiga doir bilimlarni kitobxonlik amaliyotida mustaqil qo‘llay olish;
— adabiy-tarixiy davrlarga va adiblar ijodiga to‘g‘ri baho bera olish.
3. O‘zbek tili
(Ta’lim o‘zbek tilidan boshqa tillarda olib boriladigan maktablar uchun)
Ta’lim o‘zbek tilidan boshqa tillarda olib boriladigan maktablarda davlat tili ta’limidan o‘quvchilar quyidagi bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashlari shart:
— morfologiya va sintaksisga doir asosiy tushunchalarni hamda shu tushunchalar bilan bog‘liq ravishda grammatik atamalarni bilish;
— so‘zlarning yozilishi, grammatik vositalarning so‘zlarga qo‘shilishi bilan bog‘liq imlo qoidalarini bilish va bu qoidalarga amal qilish;
— mustaqil gaplarni, murakkab sintaktik butunliklarni o‘zaro to‘g‘ri bog‘lay olish;
— o‘zbek mumtoz adabiyotining hamda XX asr zamonaviy o‘zbek adabiyoti namoyandalarini bilish, ularning asarlaridan namunalar ayta olish;
— badiiy asar timsollariga og‘zaki va yozma tavsif bera olish;
— o‘rganilgan mavzu doirasida va rasmlarga qarab mustaqil fikrni 15 — 20 gap bilan izchil va bog‘lanishli monologik nutq shaklida bayon qila olish;
— ayrim matnlar mazmunini o‘z so‘zi bilan (asosiy mazmunni qamrab olgan holda) qayta hikoya qila olish;
— matnni (badiiy asar, hikoya, ilmiy maqola, xabar) to‘g‘ri, ravon, tushunib, bir daqiqada 130 so‘z tezligida o‘qiy olish;
— badiiy asar (yoki undan olingan parcha)ni, she’rni ifodali o‘qiy olish;
— o‘zbek xalq og‘zaki ijodi namunalaridan (maqol, topishmoq, qo‘shiq, matal) ayta olish;
— 80 — 90 so‘zdan iborat matn asosida diktant yozish;
— 120 — 130 so‘zli matn asosida bayon yoza bilish;
— 6 — 8 gapdan iborat bo‘lgan matn tuza olish;
— ish qog‘ozlari (ariza, tarjimai hol, xat, e’lon, maqola, tushuntirish xati, ishonch qog‘ozi)ni yoza olish.
4. Rus tili
(Ta’lim rus tilidan boshqa tillarda olib boriladigan maktablar uchun)
Po okonchanii devyatogo klassa uchaщiyesya doljni:
a) po russkomu yaziku:
— ovladet bazovimi fonetiko-orfoepicheskimi, leksiko-frazeologicheskimi, grammaticheskimi, orfograficheskimi, kommunikativno-rechevimi, etnokulturovedcheskimi znaniyami, navikami i umeniyami;
— aktivno usvoit 2500 leksicheskix edinits i opredelenniy potensialniy slovar; ovladet kommunikativno-rechevimi deystviyami v sootvetstvii s osnovnimi sferami obщeniya (obixodno-bitovaya, uchebnaya, obщestvenno-politicheskaya, sotsialno-kulturnaya) i tipovimi situatsiyami;
— osvoit sredstva virajeniya obobщennix tipov semantiki viskazivaniya, a takje formuli rechevogo etiketa;
b) po literature:
— znat osnovnie vexi jiznennogo i tvorcheskogo puti vidayuщixsya russkix pisateley;
— samostoyatelno formulirovat osnovnuyu temu prochitannix proizvedeniy; umet davat razvernutie otveti s elementami opisaniya, rassujdeniya, otsenki sobitiy i geroyev proizvedeniy s pozitsiy nravstvenno-esteticheskix tsennostey;
— umet viyavlyat sredstva xudojestvennoy izobrazitelnosti s tselyu uglubleniya vospriyatiya ideyno-xudojestvennogo soderjaniya i aktivizatsii ix v sobstvennoy rechi.
V tselom obrazovatelnaya oblast “Russkiy yazik” doljna zalojit kommunikativno-yazikovuyu bazu dlya dalneyshego mejlichnostnogo obщeniya, sformirovat i uglubit polojitelnoye otnosheniye k russkomu yaziku, virabotat potrebnost polzovatsya russkim yazikom kak sredstvom obщeniya.
Oldingi tahrirga qarang.
5. Chet tillar
Umumiy o‘rta ta’limning 5 — 9-sinf o‘quvchilarining tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan majburiy minimal talablar:
Lingvistik kompetensiya
a)