|
Касб психологиясининг предмети шахснинг касбий шаклланиш механизми, қонуниятлари ҳамда психологик хусусиятларини ўрганишдир. Бундан келиб чиққан ҳолда касб психологияси бу шахсда касбий мақсадларни танлаш, касб эгаллаш, мутахассиснинг касбий ривожланишига доир қонуниятларни, шунингдек, шахснинг меҳнатга лаёқатлилик даражаларини ўрганувчи психология фанининг соҳаларидан биридир, деб айтиш мумкин.
Касб психологиясининг объекти - шахснинг касб билан ҳамкорлиги ёки ўзаро боғлиқлигидан иборат. Касб психологияси психология фанининг мустақил соҳаси бўлиб, у ўзининг тадқиқот предмети ва объектига эга. Шу жиҳатдан айнан у меҳнат психологияси, муҳандислик психологияси, ёш даврлари психологияси ва педагогик психология фанларининг объекти ва предметидан фарқланади.
Меҳнат психологияси-инсон психик фаолиятининг такомиллашиши ва қонуниятларини ўрганувчи психология соҳаси бўлиб, у меҳнат жараёнида шахсдаги жараён, ҳолатлар ва хусусиятларни ўрганади. Меҳнат психологияси вазифаларига психологиянинг меҳнат фаолиятини психологик муаммоларини, меҳнат унумдорлигини орттиришнинг психологик шарт- шароитлари, меҳнат ва дам олиш режими, меҳнат турларини психологик таҳлил қилиш, кадрларни уларнинг индивидуал психологик хусусиятларига қараб танлаш ҳамда жой-жойига қўйиш, ишлаб чиқариш аварияси ва травмасининг психологик сабаблари каби масалалар киради. Мазкур фарқлар қўйидагича ифодаланилади:
Психология фанларининг тармоқлари
Тадқиқот предмети
Тадқиқот объекти
Меҳнат психологияси
Меҳнат фаолиятининг психологик қонуниятлари ва хусусиятлари
Меҳнат фаолиятининг янги ва уни психологик, бажарувчилик тавсифлари
Муҳандислик психологияси
Инсон ва техникавий тизимлар ўртасидаги ўзаро алоқаларни
Инсон-машина тизимининг психологик қонуниятлари
Педагогик психология
Таълим ва тарбиянинг психологик қонуниятлари
Таълим олувчи ва тарбияланувчи шахси
Касб танлаш жараёнида шахс миқдор ва сифат жиҳатидан ўзгаришини.
Ёш даврлари психологияси
Шахснинг онтогенезда ривожланишининг психологик қонуниятлари
Шахснинг онтогенезда психик ривожланиши ва касбий лаёқатини.
Муҳандислик психологияси - инсон ва техник тузилмалар ўртасидаги информасион алоқа воситалари ва жараёнларини ўрганувчи психология тармоқидир. Муҳандислик психологияси психологиянинг техник мосламалар билан уни бошқарувчи кишилар ўртасидаги ўзаро боғланиш ҳамда ўзаро таъсирини текшириш билан шуғулланувчи махсус соҳаси. Муҳандислик психологиясининг илмий вазифаси оптимал конструкцияларни психофизиологик жиҳатдан асослаш ва меҳнат унумдорлигини орттирувчи психикани лойиҳалашда мутахассис инженерларга бевосита ёрдам беришдан иборатдир.
Ёш даврлар психологияси - онтогенезда шахс туғилганлигидан то умрининг охиригача шахсда кечадиган психик ривожланиш ва шаклланиш босқичларини ўрганувчи психология тармоғи. Ёш психологияси психологиянинг турли ёш болалик, ўсмирлик, ўспиринлик ва бошқа босқичларидаги психик ривожланиш қонуниятларини ўрганувчи махсус соҳаси.
Педагогик психология - шахсга таълим-тарбия беришнинг қонуниятлари ва муаммоларини ўрганувчи психология соҳаси. Педагогик психология психологиянинг ёш авлодга таълим ва тарбия беришнинг психологик муаммоларини ўрганувчи махсус соҳаси. Педагогик психология педагогиканинг илмий асосларидан бири бўлиб, педагогика назарияси ва амалиётини ташкил қилиш учун зарур бўлган психологияга оид факт ҳамда қонуниятларни аниқлайди.
Меҳнат психологияси ва касб психологияси предметларини фарқини алоҳида таъкидлаш лозим. Э.А.Климов, меҳнат психологиясига қуйидагича тавсиф беради: меҳнат психологияси фан сифатида бу инсоннинг субъект сифатида фаолият кўрсатиши ва шаклланиши соҳасидаги вазифаларни ечиш усуллари, йўллари ва шароитларини ўрганувчи психология йўналишидир. Касб психологияси шахснинг касбий жиҳатдан шаклланишини ўрганади. Бунда шахс ривожланиши касбий шаклланиши сифатида кўриб чиқилади. Касб психологияси-меҳнат психологиясининг касбларни психологик компонентларини ёки муайян касбда ишловчиларга нисбатан қўйиладиган психологик талабларни ўрганиш ҳамда илмий таҳлил қилиш билан шуғулланувчи бўлимидан иборат.
Мутахассисликнинг турли ижтимоий - маданий ва ижтимоий-иқтисодий қарашларида касбий хулқ муҳим аҳамиятга эга. Шахснинг психомотор мотивацион ва когнитив сифатларига эътибор берилган ҳолда касбий ютуқларга асосий эътибор қаратилади. Инсон ва унинг касби ўртасидаги, шунингдек, касбий вазифаси ва касблар олами тузилмаси ўртасидаги муносабатлар таҳлил қилинади.
Касб психологияси инсон учун касбий фаолиятнинг аҳамиятини ўрганиб, шахснинг касбий шаклланишини тадқиқ этади, шунингдек, ёшликда касбий тасаввурларни ривожланишини, касбий етуклик детерминанталарини айниқса, касбга киришиш ва унинг ҳаётга бўлган таъсирини ўрганади.
Касб психологиясининг муҳим аспектлари - бу касбий фаолиятнинг таҳлили, касбий мақсадлар, вазиятлар, қийинчиликларини ўрганиши, касбий талабларни аниқлашдан иборат.
Касб психологиясининг предметининг таърифига асосланиб, унинг қуйидаги вазифаларини ажратиб кўрсатиш мумкин.:
Шахснинг касбий шаклланиши асосий тушунчалари ва тадқиқот тамойилларини, ўзининг фаолиятига тегишли услубларини асослаш; Касб психологияси предметига мос бўлган тадқиқот услулларини ишлаб чиқиш.
Касбларнинг тавсифий тузилмасини психологик таҳлил қилиш, касбларни проектлаш услублари ва тамойилларини ишлаб чиқиш;
Шахснинг касбий шаклланиши қонуниятлари ва психологик механизмларини тадқиқ этиш. Бу жараён динамикасини детерминантловчи омилларни аниқлаш, касбий шаклланишдаги инқирозларни таҳлил этиш;
Мутахассисликнинг касбий деструкцияларини, яъни шахснинг деформацияси, касбий фаолиятга бўлган лаёқатини пасайиши ва бошқалар;
Шахснинг касбий ривожланиш мониторингни юритиш, бу борада психодиагностик воситаларни ишлаб чиқиш ҳамда мутахассисларни аттестасиядан ўтказиш;
Шахснинг касбий шаклланишига психологик ёрдам ҳамда инсоннинг касбий ҳаёти давомида ёрдам бериш, қўллаб-қувватлаш;
Касбий маслаҳат, касбий маълумотнинг шахсий ривожлантирувчи психологик жиҳатлари, аттестациядан ўтказиш, касбий ривожланиш психотехникаси, касбий коррекция ва реабилитация, касбдан кетишга психологик тайёргарлик борасидаги билимлар билан қуроллантиришдан иборат.
Касб психологиясининг методологик асоси - бу шахснинг касбий шаклланиш концепциясидир. Мазкур консепциянинг асосий моҳияти шундаки шахс касбий фаолиятда ривожланиб боради яъни улар ўз йўналишини бойитиб боради, шу орқали тажриба ва салоҳият шаклланади. Касбий шаклланиш жараёнида инқирозлар, тўқнашувлар, деструктив ўзгаришлар бўлиб ўтиши мумкин. Бу жараённинг тезлиги биологик ва ижтимоий омилларга, шунингдек тасодифий ҳолатларга, ҳаётий муҳим касбий воқеаларга боғлиқ бўлади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
