O`quv-uslubiy majmua

Tayanch kompetensiyalarni qachon, qanday shakllantirish mumkin?
Tayanch kompetensiyalari tarkibiga kirgan kommunikativ kompetensiyani joriy nazoratlar davrida og’zaki so’rov, uy vazifalarni bajarganligi,sinfdoshlarining tushuntirishlarini anglay olishi, bahsga kirishish kabilar orqali shakllantirilsa, axborot bilan ishlash kompetensiyasini darslik va o’quv qo’llanmalar bilan ishlash, badiiy adabiyot, kinofilmlardagi jarayon, hodisa, qonun hamda qoidalar qo’llanilgan vaziyatlar to’g’risida axborotlarni izlab topish, ularni tushuntirish orqali shakllantirish mumkin. Shu bilan shaxs sifatida o’z-o’zini rivojlantirish kompetensiyasi ham shakllantirilib boriladi.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasiga oidko’nikmalarni dars jarayonida guruhlarda ishlash, rolli o’yinlar kabi usullarni qo’llab darslarni tashkil etish mumkin. Umummadaniy kompetensiyalarni o’quvchilarda shakllantirish uchun fan sohasida buyuk kashfiyotlar qilgan olimlarning ibratomuz hayoti, fan rivojlanishi bilan insoniyatning umummadaniyati yuksalib borishini ko’rsatish orqali amalga oshirish mumkin.
Yechimini kutayotgan muammolar:

1. 
   O’quvchilarda kompetensiyalarni shakllanganlik darajasini belgilaydigan mezonlar ishlab chiqilishi zarur. Bu mezonlar o’quvchilarning yoshi, psixofiziologik xususiyatlarini ham hisobga olishikerak.
   
2. 
   Pedagog tomonidan tashkil qilinadigan dars ham kompetent dars bo’lishi kerak. Buning uchun uning strukturasi va ekspertiza qilish mezonlari ishlab chiqilishi kerak.
   
3. 
   BILISH DARAJALARI PIRAMIDASI YOKI BLUM TAKSONOMIYASI TA’LIM NATIJALARINI BAHOLASH MEZONI SIFATIDA
   

Bugungi kunda amaldagi nazorat turlarida aksari hollarda bilimlarga urg’u berilib, ta’lim mazmunining keying tarkibiy qismlari: faoliyat usullari (ko’nikma va malakalar), ijodiy faoliya ttajribalari, qadriyatlartizimie’tibordan chetda qolmoqda.
Uzluksiz ta’limda ta’lim oluvchilarga belgilangan o’quv dasturlari asosida bilim berish va o’quv natijalarini baholashda Blum taksonomiyasi mezonlariga asoslaniladi. Amerikalik mashhur psixolog va pedagog Benjamin Blum tomonidan asos solingan savol va topshiriqlar tizimi- bilish faoliyati darajalariga asoslangan o’quv maqsadlari taksonomiyasi zamonaviy ta’lim olamida yetarli darajada keng tarqalgan. O’quv maqsadlari taksonomiyasi- o’quvchilar o’zlashtirishining ma’lum bir darajasidan darak beruvchi konkret harakatlari, mazmunan obyektlarni tabiiy o’zaro bog’liqlik asosida murakkablashib borishining ketma-ket joylashtirish orqali turkumlashtirilishi yoki tizimlashtirilish. Taksonomiya-borliqning murakkab tuzilgan sohalarini tasniflash va sistemalashtirish nazariyasidir
Interfaol usullarni qo’llash natijasida o’quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o’z fikrini bayon qilish, uni asoslagan holda himoya qila bilish, sog’lom muloqot, munozara, vaziyatni baholash ko’nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi. Bu masalada B.Blumning bilish va yemosional sohalardagi pedagogik maqsadlarning taksonomiyasi o’quvchini fanga qiziqtirish, bilish faoliyatini jadallashtirish, intellektual salohiyatini aniqlash uchun yeng maqbul yo’ldir. Blum tafakkurni bilish qobiliyatlari rivojlanishiga muvofiq ravishda oltita darajaga ajratdi. Bir necha bosqichli savollar tizimining asosiy maqsadlari: o’quvchilarda ijodiy fikrlash ko’nikmasini hosil qilishga yordam berish muammolarini yechish va maqsadli obyektiv yechimlarini topish. Bu maqsadlarga qachon yerishish mumkin, qachonki o’qituvchi o’quvchining chuqur o’ylash jarayonini bosqichma-bosqich rag’batlantirib borsa. Shuning uchun Blum fikrlash jarayonini sistemalashtirilgan holda bir necha bosqichli savollar tizimini ishlab chiqqan. Blum taksonomiyasi bu, shunchaki tasniflash jadvali yemas. Bu fikrlash jarayonini iyerarxik tarzda tashkillashtirishga urinishdir. Ushbu iyerarxiya har bir o’quvchining qaysi darajada ishlash imkoniyati mavjudligini belgilaydi.
Blumga ko’ra tafakkur bilish, tushunish, qo’llash, tahlil, umumlashtirish, baholash darajalarida bo’ladi. Ushbu darajalar quyidagi belgilar hamda har bir darajaga muvofiq fe’llar bilan ham ifodalanadi, jumladan:
Bilish-dastlabki tafakkur darajasi bo’lib, bunda talaba atamalarni , aniq qoidalar, tushunchalar, faktlar, mezonlar, yo’nalishlar, kategoriyalar, tasniflar, shuningdek, abstract bilimlar: tamoyillar, aksiomalar, teoremalar, umumlashma fikrlar, strukturalar va shu kabilarni biladi, eslaydi, takrorlaydi, asar voqea-hodislalarini bayon qila oladi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’l namunalari: qaytara bilish, mustahkamlay olish, axborotni yetkaza olish, aytib bera olish, yozish, ifodalay olish, taniy olish, gapirib berish, takrorlash.