O`quv-uslubiy majmua

Tushunish darajasidagi tafakkurga ega bo’lganda esa, talaba faktlar, qoidalar, sxema, jadvallarni tushunadi, qayta tuza oladi, o’zgartira oladi(so’zdan raqamga yoki obrazga), mavjud ma’lumotlar asosida kelgusi oqibatlarni taxminiy tafsiflay oladi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: asoslash, almashtirish, yaqqollashtirish, belgilash, tushuntirish, tarjima qilish, qayta tuzish, yoritib berish, sharhlash, oydinlashtirish.



Qo’llash darajasidagi tafakkurda talaba olgan bilimlaridan faqat an’anaviy emas, noa’nanaviy holatlarda ham foydalana oladi va ularni ma’lum bir model, formula, ko’rsatma asosida to’g’ri qo’llaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: joriy qilish, hisoblab chiqish, namoyish qilish, foydalanish, o’rgatish, aniqlash, amalga oshirish, hisob-kitob qilish, tatbiq qilish, hal yetish.

Tahlil darajasidagi tafakkurda talaba yaxlitning qismlarini va ular o’rtasidagi o’zaro bog’liqliklarni ajrata oladi, mantiqiy fikrlash asosida xatolarni ko’radi, faktlar va oqibatlar orasidagi farqlarni ajratadi, ma’lumotlarning ahamiyatini baholaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: keltirib chiqarish, ajratish, tabaqalashtirish, tasniflash, taxmin qilish, bashorat qilish, yoyish, taqsimlash, tekshirish, guruhlash.

Sintez.
Umumlashtirish darajasidagi tafakkurda talaba ijodiy ish bajaradi, biror tajriba o’tkazish rejasini tuzadi, bir nechta sohalardagi bilimlardan foydalanadi. Ayrim materiallar asosida butunning, yaxlitning obrazini, ko’rinishini yaratadi. Bu bosqich tegishli natijalardan yangi jadval va strukturalarni tuzishga urg’u beruvchi ijodiy xarakterdagi faoliyatni taqozo etadi. Masalan: insho yozish, faoliyat rejasini ishlab chiqish. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: yangilik yaratish, umumlashtirish, birlashtirish, rejalashtirish, ishlab chiqish, tizimlashtirish, kombinastiyalashtirish, tuzish, loyihalash.

Baholash. Mazkur kategoriya yuqorida ko’rsatilgan barcha kategoriyal bo’yicha o’quv natijalarga erishishni va aniq ifodalangan mezonlarga asoslanib baholash mulohazalarini taqozo etadi. Ichki va tashqi mezonlar asosida baholaydi (belgilangan maqsadga mos ravishda), talaba mezonlarni ajrata oladi, ularga rioya qila oladi, mezonlarning xilma-xilligini ko’radi, xulosalarning mavjud ma’lumotlarga mosligini baholaydi, faktlar va baholovchi fikrlar orasidagi farqlarni ajratadi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: tashxislash, isbotlash, o’lchash, nazorat qilish, asoslash, ma’qullash, baholash, tekshirish, solishtirish, qiyoslash.

Blum taksonomiyasi–ta’lim maqsadlariga ko’ra tashkil etilgan biluv faoliyatning uch sohasini qamrab oluvchi iyerarxik tizimdir: kognitiv(bilish), affektiv(emotsional-qadriyatli) va psixomotor . Taksonomiyaning kognitiv faoliyatni qamrab oluvchi birinchi qismi 1956 yilda B.blum rahbarligia ishlab chiqilgan. L.Anderson va D.Kratvol 2001 yilda taksonomiyani qayta ishlab chiqdilar. Ushbu iyerarxik tizimida kognitiv jarayon ikki xol o’lchovga ega: bilimning 4 darajasi va kognitiv jarayonning 6 darajasi. ⁴. Aniqlashtirilgan ushbu taksonomiyada avvalgi an’anaviy taksonomiyadagi xatolarni bartaraf etishga urinishdi. Unda bilish masalalarida “nima” (fikrlash mazmuni) va “qanday qilib?” savollari , ya’ni mavjud axborot va muammo yechimidagi amallar o’rtasiga chiziq tortishdi.
Shu bilan birga, yangilangan taksonomiyada kognitiv jarayondagi tahlil va sintez darajasi birlashtirilib, yuqori darajasi yaratish darajasi deb atala boshlandi. Yaratish darajasi kreativlik, Ijodiy yo’nalganlik, mantiqiy fikrlay olish, eruditsiya (bilag’onlik), boy tasavvur, ijodiy ta’sirchanlik va tashabbuskorlik, o’z ijodkorligini to’la-to’kis namoyish etish, refleksiya qobiliyati, hissiyotga boylik, mavjud tajriba va bilimlar asosida yangi qarorlarni qabul qilish malakasini nazarda tutadi.

“Nima”ni bilishiga ko’ra bilimlar quyidagicha o’lchandi:

•