O‘quv qo‘llanma “Durdona” nashriyoti Buxoro 2022

Shimoliy Atlantika Ittifoqi (NATO) ga a’zo davlatlar. 
Hozirda NATO tarkibida 30 ta davlat mavjud. NATOning 
barcha a’zolarining harbiy xarajatlari birgalikda harbiy xarajatlarning 
global umumiy hajmining 70 foizidan ko‘prog‘ini tashkil etadi. 
Hozirgi kunda dunyoda inson hayotining barcha sohalarida 
muammolarni hal qiladigan ko‘plab xalqaro tashkilotlar mavjud; ham 
iqtisodiy, ham siyosiy. Bugungi kunda eng dolzarb muammolar - 
urush va tinchlik, qurolsizlanish va harbiy nizolarni hal qilish 
muammolari. Mamlakatlarning o‘z xavfsizligi to‘g‘risida tashvishi 
harbiy-siyosiy tashkilotlarning yaratilishiga olib keldi. Ulardan biri 
Shimoliy Atlantika Shartnomasi Tashkiloti (NATO) edi. NATO 1949-
yil 4-aprelda tashkil etilgan. NATO mamlakatlari jamoaviy mudofaa, 
tinchlik va xavfsizlikni saqlash uchun o‘z sa-y-harakatlarini 
birlashtirishga qaror qildilar. NATOning asosiy maqsadi - BMT 
printsiplariga muvofiq siyosiy va harbiy vositalar bilan barcha 
a’zolarning erkinligi va xavfsizligini ta’minlash. NATO Evropada 
barqaror tinchlikni ta'minlash va butun Evropada strategik 
muvozanatni saqlashga sodiqdir. 
NATO a’zolari xalqaro xavfsizlikka ziyon etkazmaslik uchun 
barcha xalqaro nizolarni tinch yo‘llar bilan hal qilishni o‘z 
zimmalariga oladilar. NATO tuzilmasiga ko‘ra, NATO a’zolaridan 
biriga qurolli hujum Shimoliy Atlantika shartnomasining barcha 

---

168 
mamlakatlariga qilingan hujum deb hisoblanadi. Bular NATO 
ustavining asosiy qoidalari. 
Har qanday xalqaro tashkilot singari NATO ham o‘z tuzilishiga 
ega. Blokni boshqarish organlari Shimoliy Atlantika Kengashi, 
Mudofaa rejalashtirish qo‘mitasi, Yadro rejalashtirish guruhi, boshqa 
qo‘mitalar va Bosh kotibdir. NATOning harbiy tuzilishi harbiy 
qo‘mitalar, doimiy harbiy qo‘mita va xalqaro harbiy shtabdan iborat. 
NATOning bosh qarorgohi Bryusselda joylashgan. Hozirda NATO 
tarkibiga quyidagi davlatlar kiradi, AQSh, Buyuk Britaniya, Belgiya, 
Niderlandiya, Lyuksemburg, Portugaliya, Kanada, Italiya, Norvegiya, 
Daniya, Islandiya, Gretsiya, Turkiya, Ispaniya, Germaniya, Polsha, 
Vengriya, Chexiya, Malta, Latviya, Litva, Estoniya, Slovakiya, 
Sloveniya, Ruminiya va Bolgariya. Ammo Islandiya o‘zining harbiy 
kuchlariga ega emas va NATO harbiy tuzilmasiga kirmaydi, faqat 
Mudofaani rejalashtirish qo‘mitasida kuzatuvchi maqomiga ega. 
Shimoliy Atlantika shartnomasi taraflari xalqaro tinchlik, 
xavfsizlik va adolat xavf ostida qolmasligi uchun barcha xalqaro 
nizolarni tinch yo‘llar bilan hal qilishni o‘z zimmalariga oladilar. Ular 
xalqaro munosabatlarda BMTning maqsadlariga zid bo‘lgan har 
qanday yo‘l bilan kuch ishlatish yoki kuch ishlatishdan qo‘rqishadi. 
Hozirda NATO juda muhim rol o‘ynamoqda. Ushbu tashkilot 
xalqaro ziddiyatlarni hal etishda faol ishtirok etadi. NATO ko‘pincha 
BMT va uning qarorlari o‘rnini egallaydi. Qaror qabul qilishda 
Amerika Qo‘shma Shtatlari etakchi rol o‘ynaydi. 
Shimoliy Atlantika Shartnomasi Tashkiloti – 1949-yil 4-aprelda 
Vashingtonda Shimoliy Atlantika shartnomasi imzolanishi bilan 
tashkil etilgan xalqaro siyosiy va harbiy tashkilot. 
Ta'sischilar: NATOning asoschilari va asl a'zolari Evropaning va 
Shimoliy Amerikaning 12 shtati edi: Belgiya, Buyuk Britaniya, Mark 
Daniya, Islandiya, Italiya, Kanada, Lyuksemburg, Niderlandiya, 
Norvegiya, Portugaliya, Amerika Qo‘shma Shtatlari, Fransiya. 
Hozirda NATO a'zolari 30 ta davlatdir (2009-yil 1-aprelda 
Xorvatiya va Albaniya rasmiy ravishda ittifoqqa qo‘shildi). 
NATOning asosiy vazifasi, 1949-yilgi Shartnomaga binoan 
NATOning asosiy vazifasi siyosiy va harbiy vositalar orqali a'zo 
davlatlarning erkinligi va xavfsizligini himoya qilishdir. NATO 
ittifoqchilarning umumiy qadriyatlari - demokratiya, shaxs erkinligi, 
qonun ustuvorligi va nizolarni tinch yo‘l bilan hal etilishini himoya 

---

169 
qilishni kafolatlaydi va ushbu qadriyatlarning Shimoliy Atlantika 
mintaqasida tarqalishiga yordam beradi. NATO Shimoliy Amerika va 
Evropa mamlakatlari o‘rtasida xavfsizlik masalalari bo‘yicha qo‘shma 
konsultatsiyalar
 
va ularni hal qilish bo‘yicha birgalikdagi harakatlar 
uchun forum tashkil etadi. 
NATOning asosiy maqsadi - Evro-Atlantika mintaqasida o‘z 
a’zolarining jamoaviy xavfsizligini ta’minlash, tashkilot a'zolaridan 
biriga hujum butun ittifoqqa hujum sifatida qaraladi. NATO nizomi 
shartnoma tamoyillarini ishlab chiqishga va jamoaviy xavfsizlikka 
hissa qo‘shishga qodir bo‘lgan yangi a’zolar uchun ochiqdir. 
NATOning vazifalari va tarkibi, NATO hukumatlararo tashkilot 
bo‘lib, hech qanday millatlararo funktsiyalari yo‘q. Hukumatlararo 
tuzilma sifatida u o‘z ixtiyorida juda oz sonli harbiy va fuqarolik 
xodimlariga ega - taxminan 12 ming kishi. Bu NATOdagi milliy 
vakolatxonalardagi diplomatik xodimlarning umumiy sonidan kam. 
Ma’muriy yuk darajasi, ya’ni tashkilot sifatida NATOda ishlaydigan 
odamlar soni va NATOning milliy hukumatlar va diplomatik 
vakolatxonalardagi faoliyatini belgilaydigan odamlar soni nisbati 
nuqtai nazaridan NATO juda samarali tashkilotdir. Taqqoslash uchun: 
Evropa Ittifoqining markaziy organlarida faqat tarjimonlar soni 10 
ming kishini tashkil qiladi. 
NATOning asosiy qarorlari milliy delegatsiyalar a’zolaridan 
iborat qo‘mitalar tomonidan tayyorlanadi va qabul qilinadi. Bu 
xalqaro klub sifatida Ittifoqning asosiy qismidir. Transmilliy 
qo‘mitalarning ishi Bosh kotibga bo‘ysunadigan fuqarolik xodimlari 
(xalqaro rasmiylar) va NATO harbiy qo‘mitasi tomonidan 
boshqariladigan yaxlit qo‘mondonlik tuzilmasi tomonidan qo‘llab-
quvvatlanadi. NATOning harbiy qurollarga ega xalqaro klub sifatida 
ta’rifi juda to‘g‘ri. Shu bilan birga, urush paytida umumiy 
qo‘mondonlikka o‘tkazilishi kerak bo‘lgan harbiy kuchlarning ulushi 
milliy nazorat ostida qolgan kuchlar sonidan sezilarli darajada pastdir. 
Tinchlik davrida markaziy qo‘mondonlikka bo‘ysunadigan harbiy 
kuchlar soni ahamiyatsiz - atigi bir necha ming harbiy. Xuddi shu 
narsani umumiy byudjetlar to‘g‘risida ham aytish mumkin - ular a’zo 
davlatlarning harbiy xarajatlarining umumiy hajmiga nisbatan kam.