O‘quv qo‘llanma “Durdona” nashriyoti Buxoro 2022

Tayanch so‘zlar: 
Sabotaj - ish tashlash yoki buyruqni qaasdan bajarmaslik 
Kamikadze - Ixtiyoriy o‘z jonigaa qasd qiluvchi Yapon askari
Kompromis - tomonlarning o‘zaro bir to‘xtamga kelishlari 
 
Remilitarizatsiya - qayta qurollantirish. 
 
Nazorat savollari: 
1. Ittifoqdosh davlatlar armiyalarining G‘arbiy Yevropadagi harbiy 
harakatlari qaysi davlatlarni o‘z ichiga qamrab oldi? 
2. Normandiya operatsiyasi ikkinchi jahon urushining qaysi davriga 
to‘g‘ri keladi? 
3. 1945-yilning avgustida uzoq sharqdagi siyosiy-harbiy vaziyat
deganda nimani tushunasiz? 
4. 1945-yildagi Yapon urushining sabablari va xarakteri nimalaardan 
iborat?
 
 
 
SHIMOLIY ATLANTIKA ITTIFOQI (NATO)NING 
VUJUDGA KELISHI. IKKINCHI JAHON URUSHIDAN 
KEYIN QUROLLI KUCHLARNING QURILISHI 
 
Shimoliy Atlantika Ittifoqi (NATO) ning vujudga kelish tarixi. 
NATO, Shimoliy Atlantika Shartnomasi Tashkiloti (Fransiya 
tashkiloti du traite del Atlantique Nord, OTAN) - Evropa (Turkiyani 
ham o‘z ichiga olgan), AQSh va Kanada hamda aksariyat davlatlarni 

---

166 
birlashtirgan harbiy-siyosiy blok. Evropani Sovet ta’siridan himoya 
qilish maqsadida AQShda 1949-yil 4-aprelda tashkil etilgan. Keyin 12 
mamlakat NATOga a'zo davlatlar bo‘ldi: AQSh, Kanada, Islandiya, 
Buyuk Britaniya, Fransiya, Belgiya, Niderlandiya, Lyuksemburg, 
Norvegiya, Daniya, Italiya va Portugaliya. Bu ittifoqdosh mamlakatlar 
uchun a'zolarning hayotiy manfaatlariga ta’sir qiladigan har qanday 
masalalar, shu jumladan ularning xavfsizligiga tahdid solishi mumkin 
bo‘lgan masalalar bo‘yicha maslahatlashadigan “transatlantik forum”. 
NATOning 
belgilangan 
maqsadlaridan 
biri 
har 
qanday 
tajovuzkorlikning har qanday NATO a’zosi bo‘lgan davlat hududidan 
saqlanishini yoki himoya qilinishini ta’minlashdir. 
1948-yil mart oyida Belgiya, Buyuk Britaniya, Lyuksemburg, 
Niderlandiya va Fransiya o‘rtasida Bryussel pakti imzolandi, 
keyinchalik “G‘arbiy Evropa Ittifoqi” (WEU) ning asosini tashkil etdi. 
Bu Shimoliy Atlantika alyansining shakllanishining boshlanishi deb 
hisoblanadi. Bunga parallel ravishda AQSh, Kanada va Buyuk 
Britaniya o‘rtasida ularning tsivilizatsiya birligiga asoslangan ittifoq 
tuzish bo‘yicha maxfiy muzokaralar o‘tkazildi. Tez orada Evropa 
davlatlari tomonidan AQSh va Kanada bilan yagona ittifoq tuzish 
bo‘yicha muzokaralar olib borildi. 
Ushbu muzokaralarning barchasi 1949-yil 4-aprelda o‘n ikki 
mamlakat (Belgiya, Buyuk Britaniya, Daniya, Islandiya, Italiya, 
Kanada, Lyuksemburg, Niderlandiya, Norvegiya, Portugaliya, AQSh, 
Fransiya) vakillari tomonidan Shimoliy Atlantika shartnomasi 
imzolanishi bilan yakunlandi. Shartnoma jamoaviy xavfsizlik tizimini 
yaratdi. Barcha tomonlar, hujumga uchragan har qanday tomonni 
birgalikda himoya qilishga va'da berishdi. Mamlakatlar o‘rtasidagi 
kelishuv nihoyat 1949-yil 24-avgustda ratifikatsiya
 
qilingandan so‘ng 
kuchga kirdi. 
NATO tashkil topganidan buyon 1955-yilda tuzilgan SSSRga va 
keyinchalik SSSR boshchiligidagi Varshava shartnomasiga a'zo 
davlatlarga qarshi turishga qaratilgan edi. 
Yunoniston va Turkiya 1952-yilda NATOga qo‘shilishdi 
(“Birinchi NATO kengayishi”). G‘arbiy Germaniya 1955-yilda 
NATOga a’zo bo‘ldi (“NATOning ikkinchi kengayishi”). 1954 yilda 
SSSR NATOga qo‘shilish uchun murojaat qildi va unga rad etildi. 

---

167 
1966-yilda NATOning oliy organi - NATO Kengashidan tashqari, 
blokka a’zo davlatlarning mudofaa vazirlaridan iborat Mudofaa 
rejalashtirish qo‘mitasi tashkil etildi va u yiliga ikki marta yig‘iladi. 
1966-yilda Fransiya siyosiy tuzilma a'zosi bo‘lib qolgan holda 
NATO harbiy tashkilotidan chiqdi. Shunga qaramay, Fransiya 1999-
yilda Yugoslaviyaga qarshi NATO harbiy operatsiyasida faol ishtirok 
etdi. 2009-yilda u NATOning barcha tuzilmalariga qaytdi. 
Yunoniston 1974-yilda chiqib ketdi va 1981-yilda NATOga qayta 
a'zo bo‘ldi. 
Ispaniya 1982-yilda NATOga qo‘shildi (“NATOning uchinchi 
kengayishi”). Germaniya birlashishi bilan ittifoq hududiga sobiq GDR 
(hozirda FRG tarkibida) hududi kirdi. Sovuq urush tugaganidan so‘ng, 
1999-yilda NATO tarkibiga Vengriya, Polsha va Chexiya 
(“NATOning to‘rtinchi kengayishi”), 2004-yilda - Bolgariya, Latviya, 
Litva, Ruminiya, Slovakiya, Sloveniya va Estoniya (“NATOning 
beshinchi kengayishi”) kirdi.