O’quv materiallari mavzu: hayvolar morfologiya fanini mazmuni, mohiyati va vazifalari

Yurakning fibroz skeleti. Yurak qorinchasi va bo’lmasi muskullarini atrioventrikulyar va arteriya fibroz – annulus fibrosis arteriosis halqalaridan hosil bo’lgan fibroz skeleti bo’lib turadi. Bu halqalar qon tomirlari teshigi og’zida bo’ladi. qoramollarning fibroz halqalarida o’ng va chap yurak suyakchalari - os. Cordis dexta et sinistra aorta klapanining asosida esa chap yurak tog’ayi joylashadi. Uning halqalari bittadan uchtagacha bo’ladi.
Yurakni qo’zg’atuvchi nerv – muskul sistemasi. Tirik organizmning yuragi doim harakatlanib, qon qabul qiladi va uni tomirlarga haydab beradi. Yurak bo’lmasi bilan qorinchasi navbatma – navbat ishlaydi. Yurak bo’lmalari kengayib, qon qabul qiladi, keyin qisqarib uni qorinchalarga o’tkazadi, u qisqarib, qonni yana haydaydi. Shunday qilib, ularning biri qisqarib, ikkinchisi kengayganda bir oz pauza (tanaffus) bo’ladi, shunda yurak dam oladi. yurakning bunday ritmik ishlashini o’tkazuvchi nerv – muskul sistemasi - sustema sinaventricularis cordis (s. s. v.) ta’minlaydi. Bu sistema tipik bo’lmagan bir qancha muskul tugunlaridan iborat. Tugunlarda miofibrill kam, sarkoplazma esa ko’proq bo’ladi. Shuning uchun ham tugunlar oqish ko’rinadi. Qo’zg’alishni o’tkazuvchi sistemaning tugunlari ana shu tolalardan tuzilgan.
Sinus tuguni - nodulus sinoauricularis (keith - flack) oldingi kovak vena bilan yurak qulog’i orasida, epikard ostida joylashadi, shakli o’roqqa o’xshash bo’ladi.
Atrioventrikulyar tugun - nodulus atriventricularis (aschoff - tawara) yurak bo’lmalari to’sqichining orqaroq qismida, oval teshikdan pastroqda joylashadi. Bu tugunning davomi gis tutami - fasciculus atrioventricularis (his) deb ataladi. U qorinchalar orasidagi to’siqqa kirib, ikkita oyoqchaga bo’linadi. Oyoqchalar qorincha muskullariga tarqalib, ularda purkinye tolalariga aylanadi va yurakning endokard qavati ostida chigal hosil qilib tugaydi. Qo’zg’alish o’tkazuvchi sistema tugunlariga nerv hujayralari qo’shilib, qo’zg’alishni yurakning bir qismidan ikkinchi qismiga o’tkazadigan va yurak bo’lmalarining qisqarishini muvofiqlashtiradigan sistema ana shu hisoblanadi.