O’quv materiallari ma’ruzalar matni mavzu-1: Kirish. Kursning vazifasi. Quyosh elementlarining xalq xo’jaligida qo’llanilishi. Quyosh nurlanishi. Reja

Nazorat savollari:

1. 
   Yorug’lik ta’sirida hosil qilingan elektr energiyasining effektivligi nimaga bog’liq?
   
2. 
   Kirishma qanday legirlanadi?
   
3. 
   Qaysi kirishmalar zaryad tashuvchilarning yashash vaqtini kamaytiradi?
   
4. 
   Kirishmalarni legirlash usullari.
   
5. 
   Kirishmalar zaryad tashuvchilarining yashash vaqtlari qanday usul bilan oshiriladi.
   

Mavzu -2: Zaryad tashuvchilarning yashash vaqtlari, nuqsonlar va legirlash

Reja:

1. 
   Legirlanadigan kirishmalar.
   
2. 
   Zaryad tashuvchilarning yashash vaqtlarini kamaytiruvchi kirishmalar.
   
3. 
   Legirlanadigan kirishmalarni diffuzion yo’l bilan kiritish.
   

Kalit so’zlar: man etilgan zona, yarim o’tkazgich eruvchanligi, diffuziya koeffisiyenti, kirishmalar konsentrasiyasi, kirishmalarni legirlash.

Quyosh elementlarida hosil bo’ladigan energiya effektivligi nuqsonlar konsentrasiyasiga bog’liq bo’lib, aktiv qatlamda asosiy bo’lmagan zaryad tashuvchilarning yashash vaqtiga ta’sir qiladi. Yashash vaqtining o’sishi natijasida faqat qisqa tutashuv toki oshmasdan, balki salt yurish kuchlanishi ham oshadi. Teskari yo’nalish toki kamayadi. Ikkinchi muhim parametrlaridan biri solishtirma qarshilikdir. Nuqsonlarni muhim ikkita guruxga ajratish mumkin. Strukturali nuqsonlar (dislokatsiya, tugunlararo atomlar, vakansiya) va kirishmali nuqsonlar. Ko’pincha kirishmalar o’zaro ta’sir natijasida strukturali nuqsonlar, nuqsonli komplekslar hosil qiladi. Nuqsonlar elektroaktiv va elektronoaktiv bo’lishi mumkin. Ularning elektroaktiv bo’lishi (donor sifatida yoki akseptor rekombinasion markaz) yarimo’tkazgichlarning energetik sathining man etilgan sohasidagi energetik sathi bilan aniqlanadi. Qoyida bo’yicha, o’tkazuvchanlik valent zonadagi bir nechta kT oraliqda joylashgan sathlar effektiv donor yoki akseptor hisoblanadi va o’zida rekombinasion markaz namoyon qilmaydi. Teskaricha tasdiqlansa, man etilgan zona markaziga yaqin asosan u chuqur donorli (akseptorli) holatlarga taaluqli. p-tipli (n-tipli) materiallarda effektiv rekombinasion markaz zaryad tashuvchilarning yashash vaqtini kamaytiradi.