O‘quv materiallari ma’ruzalar matni 1 – ma’ruza

MAGNIT MAYDON
ENERGIYASI

Magnit maydonida muhit alohida holatda bo‘ladi. Bu holatni yaratish, mag-nit maydon hosil qilish uchun tegishlicha energiya sarflash zarur. Magnit maydon yo‘qolganida bu energiya yo‘qolmaydi u o‘zinduktsiya eyuk ta'sirida yana zanjirga qaytadi. O‘zinduktsiya eyuk paydo bo‘lishining energetik sababi magnit maydon hosil bo‘lishi yoki uning yo‘qolishidir.

Magnit maydoya energiyasini miqdor jihatidan quyidagi mulohazalar asosida elektr zanjir parametrlari orqali ifodalash mumkin. Maydon hosil bo‘lishidagi kuchlakshn tenglamasi ni ga ko‘paytirib, uni zanjirning energetik tenglamasiga oson aylantirsa bo‘ladi:



Shu ifodaga muvofiq Δt vaqt orasida zanjirga beriladigan energiya UiΔt qisman issiqlikka aylanadi — bu tenglama o‘ng qismining birinchi ifodasi, energiyaning qolgan qismi esa magnit maydon hosil qilishga sarflanadi



Oqim tutinish gr tok i ga to‘g’ri proportsional (agar magnit maydonda ferro-magnetiklar bo‘lmasa). t|z ning i ga bunday chiziqli bog’lanishi grafik tarzda koordinatalar boshi orqali o‘tadigan to‘g’ri chiziq bilan ifodalanadi (45-rasm).
Bu to‘g’ri chiziq abstsissalar o‘qi bilan ma'lum burchak a hosil qiladi, u oqim tutinish bilan tokning barqaror qiymatlari nisbatidan aniqlanadi:



bunda — yasash masshtabi.
Tok ga ko‘payganida energiyaning ortishi ushbu grafikda asosi va o‘rtacha balandligi gr bo‘lgan trapetsiyaning yuzi orqali tasvirlanadi. Tok oxirgi barqaror qiymatiga I= U/r yetgach, magnit maydonda barcha ^A1 yuzalarning yigindisi bilan tasvirlanadigan energiya to‘planadi; demak, i tokda zanjirniig magnit maydonida yg’ailgan energiya yasash masshtabida katetlari va i bo‘lgan to‘g’ri burchakli uchburchakning yuzi bilan aniqlanadi, ya'ni



2.17- rasm. Oqim tutinishning tokka chiziqli bog’liqligi


(40)
Bu energiya joul hisobida o‘lchanadi. Maydonning hajm birligida to‘planadigan va magnit maydonning nisbiy energiyasi deyiladigan energiya bo‘ladi, bunda V-maydon egallagan hajm. Agar magnit o‘tkazgichda tekis maydon vujudga kelgan bo‘lsa, u holda , esa , - demak


(41)