O‘quv materiallari ma’ruzalar matni 1 – ma’ruza

MAGNIT KATTALIKLAR BIRLIKLARI

Birliklar sistemasi (SI) magnit kattaliklarning birliklarini elektromagnetizm qonunlari asosida tegishli elektr va mexanik birliklar orqali aniqlaydi. Magnit maydon kuchlanganligi H metrga to‘g’ri keladigan amper (A/m) bilan o‘lchanadi. Bir amper taqsim metr — bu cheksiz uzun to‘g’ri o‘tkazgichning 12,566 A (4 A) toki o‘tkazgichning o‘qidan 2 m masofada vujudga keltirgan magnit maydon kuchlanganligi. Birlikning o‘lchami (A/m) va u to‘liq tok qonuni asosida aniqlangan.

Magnit oqimi F veber hisobida (Vb) o‘lchanadi. Bir veber shunday magnit oqimmiki, unda u bir sekundda nolga kamayganida oqim bilan tutashgan konturda bir volt induktsiya eyuk hosil bo‘ladi: demak, . Birlikning o‘lchami va uni aniqlash elektromagnit induktsiya qonuniga asosan berilgan.
Magnit induktsiya tesla (Tl) da o‘lchanadi, 1 tesla — bu bir tekis shunday magnit maydon induktsiyasiki, unda 1 m² yuza orqali o‘tadigan, maydon yo‘nalishiga perpendikulyar magnit oqimi bir veberga teng bo‘ladi. Demak, Tl=Vb/m².
Absolyut magnit singdiruvchanlik va magnit doimiysi metrga to‘g’ri keladigan omsekundda o‘lchanadi. bo‘lgani sababli absolyut magnit singdiruvchanlik birllgi quyidagi o‘lchamlarda o‘lchanishi kerak:

Induktivlik genri (Gn) da o‘lchanadi. Konturda kuchi 1 A bo‘lgan tok shu kontur bilan tutashgan 1 veber oqim hosid qilsa, bunday konturning induktivligi bir genri bo‘ladi. bo‘lgani uchun ning birligi Gn/m bo‘ladi.
SI da birlk tegishlicha tanlab olingani tufayli elektromagnetizm qonunlarining formulalarida hech qanday o‘zgarmas koeffitsientlar bo‘lmaydi. Bu sistema rasionallashtirilgan. Lekin u bilan birga rasionallashmagan elektromag- nit snstema SGS (_o ning magnit birliklari) dan foydalanishga ham ruxsat etilada; bu sistemaning asosiy birlikalari santimetr, gramm, sekund va bo‘shliqning birga teng deb olinadigan hamda o‘lchamsiz absolyut magnit singdiruvchanligi _o magnit doimiysi.
Bu sistemada kuchlangallik H ersted (E) da o‘lchanadi:
IA/m=4 10^-5 E
Magnit oqimi F maksvelda o‘lchanadi (Mks) 1Vb=10⁸ Mks.
Magnit induksiya B gausslarda o‘lchanadi (Gs). 1T=10⁴ Gs.
Induktivlik santimetr (sm) da o‘lchanadi 1Gn=10⁹ sm. :
SGS _o sistemasidan foydalanishda shuni nazarda tutish kerakki, bu sistemada elektromagnitizm formulalari rasionallashtirilmagan; ularda koeffisent 4 bo‘ladi.