O’quv materiallar

BIOTEXNOLOGIK OB’EKTLARNI TANLASH VA UNING TAMOYILLARI.ISHLAB CHIQARUVCHI SHTAMM QUYIDAGI HUSUSIYATLARNI
NAMOYON QILISHI SHART:

1. 
   toza kultura bo‘lib o‘sishi va irsiy turg‘un bo‘lishi kerak;
   
2. 
   Patogenlik va toksik xususiyati bo‘lmasligi;
   
3. 
   Qisqa muddat ichida (3 sutkagacha) ko‘p miqdorda mahsulot sintez qilishi va katta masshtabda o‘stirilganda juda tez o‘sishi shart;
   
4. 
   Ifloslanishga (kontaminatsiyaga) chidamli bo‘lishi (misol, fizik-kimyoviy muxit sharoitining o‘zgarish hisobiga yuqori haroratda o‘sishi, yoki antibiotiklar sinteziga);
   
5. 
   Arzon va oddiy oziqa muxitlarida o‘sishi.
   

1.7-jadval
MIKROORGANIZMLAR SELEKSIYASI SXEMA


Seleksiya. Bu nisbatan qimmatli va faol produtsentlarni yaratish jarayonidagi ajralmas komponentlardan biridir, ya’ni biotexnologiya ob’ektlarini tanlashda ularning seleksiyasi hisoblanadi. Seleksiyaning asosiy yo‘li, bu kerakli produtsentni tanlashning har bir bosqichida genlarni ongli qayta tuzishdir. Mikrob texnologiyalarni rivojlanishida qo‘llanadigan usullar muhimdir, bu usullar spontan holatda paydo bo‘lgan o‘zgargan variantlarga asoslanadi, bular o‘z navbatida kerakli foydali belgilar bilan xarakterlanadi.
B unday usullarda asosan pog‘onali seleksiya usuli qo‘llaniladi: bunda, har bir bosqichda mikroorganizmlar populyasiyasidan eng faol variantlar (spontan mutantlar), ulardan keyingi bosqichlarda yana yangilari, nisbatan faol shtammlar ajaratib olinadi. Samarali produtsentlarni yaratish jarayonini rag‘batlangan mutagenez usulini qo‘llagan holda yanada tezlashtirish mumkin. Mutagen ta’sirotlar sifatida fizik, kimyoviy va biologik omillar qo‘llaniladi. Biroq bu usullarning kamchiliklari mavjud bo‘lib, bunda organizmlarni og‘ir metall ionlariga chidamliligi, ya’ni mikrob hujayrasi tomonidan ushbu ionlarni o‘zlashtirilmasligi bo‘lishi mumkin. Bu xolda ionlar muhitdan olib tashlanadi va aniq mexanizmlarni bilgan holda maqsadli ta’sirlar amalga oshiriladi.Biotexnologik ishlab chiqarish uchun mikroorganizmlarni tanlash yoki yangi shtammlarini yaratish ko‘pincha ularni produtsentlash (ishlab chiqarish) hususiyatini kuchaytirishga qaratilgan, ya’ni u yoki bu moddani hosil qilishini kuchaytirishga qaratilgan.


1.31-расм.«Селекция – бу инсон томонидан йўналтирилган эволюциядир»
Н.И. Вавилов

Bu vazifalarni echish mikrob hujayrasini biokimyoviy faolligini bosharuvini o‘zgartirish bilan bog‘liqdir. Ma’lumki, mikroorganizmlarda biokimyoviy reaksiyalar tezligini o‘zgartirish ikki yo‘l bilan amalga oshiriladi: