O’quv materiallar

12 – MA’RUZA
UGLEVODLAR.UMUMIY TASNIFI, KLASSIFIKATSIYASI, BIOLOGIK AHAMIYATI. TABIIY XOM ASHYOLARDAN UGLEVODLARNI OLISH TEXNOLOGIYASI VA QO‘LLANILISHI.


Ma’ruza rejasi
1. Uglevodlar. Umumiy ma’lumot. Klassifikatsiyasi.
1.1. Monosaxaridlar.
1.2. Oligosaxaridlar.
2. Uglevodlarning biologik funksiyalari.
2.1. Uglevodlarning energetik funksiyasi.
2.2. Uglevodlarning zaxira funksiyasi.
2.3. Uglevodlarning tayanch-qurilish funksiyasi.
3. Tabiiy manbalardan uglevodalarni ajratib olish texnologiyasi.
3.1. Dekstranlarning olinishi.
3.2. Alginat olinishi.
3.3. Kurdlan olinishi.
3.4. Saxarozaning olinishi.
4. Qo‘llanishi.

Tayanch iboralar: Biotexnologiya, biologik faol moddalar, Uglevodlar.

UGLEVODLAR. UMUMIY MA’LUMOT. KLASSIFIKATSIYASI²⁵.
Uglevodlar (qandlar, saxaridlar) – organik moddalar bo‘lib, C_x(H₂O)_y.umumiy formulaga egadir.
Ushbu sinf birikmalarining nomi «karbon suvlar» nomlaridan kelib chiqqan bo‘lib 1844 yilda K. SHmidtom tomonidan taklif etilgan.
Bu guruxga oddiy qandlar(monosaxaridlar) va ularning yuqori molekulyar analoglari kiradi oligosaxaridlar va polisaxaridlar.
Bitta monomer tutgan uglevodlar, monosaxaridlar, ikki molekula monomer tutgan uglevodlar disaxaridlar, ikkidan to o‘ntagacha molekula tutgan oligosaxarid, o‘ndan ortiq molekula tutgan uglevodlar polisaxaridlar deb ataladi.
Uglevod molekulasi gidroksil guruxlarni tutgan turiga qarab agar aldegid guruxini tutsa aldozalar va keto guruxini tutsa ketozalar deb ataladi.
Uglevodlar – organik birikmalarning katta guruxi bo‘lib, ular orasida xususiyatlari bilan keskin farqlanadigan moddalar ham uchraydi. SHuning uchun uglevodlar tirik organizmlarda turli xil funksiyalarni bajaradilar.Ular o‘simliklarning quruq massasini 80% tashkil etadi, hayvonlar quruq massasini 2–3 % tashkil etadi, inson ozuqasida esa 70% gacha uglevodlar uchraydi.

Uglevodlar aloxida «birliklardan» iborat bo‘lib, saxaridlardan tashkil topgan.
Monomerlarga gidrolizlanish hususiyatiga ko‘ra uglevodlar oddiy va murakkab uglevodlarga bo‘linadi.
Monosaxaridlar (yunonchadan. monos: yagona, sacchar: shakar)
- organik birikmalar bo‘lib, uglevodlarning asosiy guruxlaridan biridir;
- shakarning eng odiy shaklidir;
odatda rangsiz, suvda eruvchi, shaffof qattiq moddadir; - ba’zi monosaxaridlar shirin ta’mga egadir.