O’quv materiallar

BIOREAKTORLAR VA ULARNI SANOATDA QO‘LLANISHI¹²
Fermentatsiya bosqichi – ishlab chiqarish sanoatining markaziy bosqichlaridan biri hisoblanadi.
Fermentatsiya deganda shu jarayonga kiruvchi barcha jarayonlar ketma – ketligi tushuniladi:
- ya’ni oldindan tayyorlab qo‘yilgan va kerakli haroratgacha isitilgan muhitga, ekish materialini kiritishdan, to hujayralar o‘sish jarayonini yoki so‘nggi mahsulotni sintezitugashigacha bo‘lgan jarayonlar kiradi. Fermentatsiya jarayoni tugagandan so‘ng – produtsent xujayralaridan, ishlatilmagan ozuqa komponentlarining eritmasidan va muhitda to‘plangan biosintez mahsulotlaridan iborat bo‘lgan murakkab aralashma hosil bo‘ladi. Bunday aralashma kultural suyuqlik deb ataladi.



1.24-rasm. Bioreaktorlar.
1 – torozi; 2 – moyka; 3 – ekstraktor; 4 – o‘lchagich; 5 – tindirgich; 6, 11 – nutch-filtr;
7 – mikrofiltratsion qurilma; 8 – vakuum-bug‘latgich apparat; 9 – issiq almashinuv uskunasi; 10 – yig‘ish uskunasi;12 – sig‘im; 13, 19 – fasofka stoli; 14, 18 – aralishtirgich; 15, 17 – nasos; 16 – purkovchi quritgich.

Fermentatsiya maxsus fermentyor yoki bioreaktor deb ataladigan sig‘imlarda olib boriladi.

Bioreaktorlar va ularga qo‘yiladigan talablar.
Odatda fermenter yuqori sifatli zanglamaydigan po‘latdan yasaladi, korroziyaga chidamli bo‘lib o‘zidan muhitga zaxarli metall tuzlarini chiqarmasligi kerak.
Uskuna bosim ostida bo‘g‘ bilan sterillanadi. YUboriladigan par uskunaning barcha yuzasiga etib borishi kerak, bu yuzalar o‘z navbatida silliq bo‘lib, mikroorganizmlar to‘planishi mumkin bo‘lgan yoriqlarga ega bo‘lishi kerak emas.
Ozuqa muhiti bevosita inokulyasiyadan oldin sterillanadi, bunda bug‘ sovutish tizimi orqali o‘tkaziladi.Xavo esa filtratsiya yo‘li bilan sterillanadi.
BIOREAKTORLARNING ASOSIY FUNIKSIYALARI

• 
  Har bir xujayralarga etarli miqdorda ozuqa moddalarini etib borishi;
  
• 
  Har bir hujayradan metabolizm maxsulotlarini olib ketilishi;
  
• 
  Har bir qismda bo‘lgan mikrob suspenziyani termostatlash imkoniyati;
  
• 
  Har bir qismning optimal ishchi ko‘rsatkichlarini doimiy ravishda ushlab turilishi;
  
• 
  Aralashtirish va aeratsiyaning talab etiladigan darajasi.
  

Biotexnologik jarayonlarning o‘ziga xosligi shundaki, bunda ularda tirik hujayralar, subhujayra tuzilmalari va ulardan ajratib olingan fermentlar va ularning komplekslari ishtirok etadi, shuning uchun bioreaktorlarga quyidagi talablar qo‘yiladi:

• 
  Bioreaktorkonstruksiyasi (tuzilishi) ifloslantiruvchimikroorganizmlarnitushishigayo‘lqo‘ymasligikerakvakeraklimikrofloranisaqlabqolishnita’minlashizarur;
  
• 
  Kultivatsiyalanayotgan aralashma xajmini doimiyligini saqlashi zarur, ya’ni muhitni bug‘lanishiga va oqib chiqiqshiga yo‘l qo‘ymasligi kerak;
  
• 
  Erigan kislorod miqdori aerob organizmlarning kulturasini aeratsiyalanish kritik darajasidan yuqori bo‘lishini ta’minlashi zarur;
  
• 
  Ichki muhit ko‘rsatkichlari (harorat, rn va h.k.) doimiy ravishda nazorat etilishi kerak;
  
• 
  O‘stirish jarayonida kultura yaxshi aralashishi kerak.