O`quv mashg`ulotida ta’lim texnologiyasi modeli

Tarqatma materiallar
Аromatik uglevodlarning gomologik qatori
(Fizikaviy xossalari)

Nomi	Formulasi	Suyuqlanish temperaturasi C^о	Qaynash temperaturasi C^о	Zichligi d4^20	Sindirish ko‘rsatkichi nD^20
Benzol	С6Н6	+5,51	80,10	О,8790	1,5011
Тоluol	С6Н5СН3	-95	110,63	0,8669	1,4969
О-Кsilol	1,2-(СН3)2С6Н4	-29	144,41	0,8802	1,5054
М-Кsilol	1,3-(СН3)2С6Н4	+53,6	139,10	0,8641	1,4972
П-Кsilol	1,4-(СН3)2С6Н4	-13,2	138,4	0,8610	1,4958
Gemimellitol	1,2,3-(СН3)3С6Н3	-15	176,1	0,8945	1,5139
Psevdokumol	1,2,4-(СН3)3С6Н3	-57,4	169,35	0,8758	1,9648
Меzitilen	1,3,5-(СН3)3С6Н3	-52,7	164,7	0,8651	1,4993
Prenitol	1,2,3,4-(СН3)4С6Н2	-4	204	0,9012	1,5203
Izodurol	1,2,3,5-(СН3)4С6Н2	-24,0	197,0	0,8960 (О^0С да)	1,5130
Durol	1,2,4,5-(СН3)4С6Н2	+80	195,0	0,838 (81^0С да)	1,6250
Pentametilbenzol	С6Н(СН3)5	+53,0	230.0	0,847 (107^0С да)	1,5049
Geksametilbenzol	С6Н(СН3)6	+166,0	265,0	0,856	1,8012
Etilbenzol	С6Н5 –С2Н5	-94,0	136,2	0,8669	1,4982 (14,5^0С да)
N-Propilbenzol	С6Н5 –С3Н7	-101,6	159,2	0.8620	1,4920
Кumol	С6Н5СН(СН3)2	96,9	152,4	0,8618	1,1914
P-Simol	СН3С6Н4СН(СН3)2	-73,5	176,0	0,8570	1,49 (15^0С да)

AXAMIYATI
1.Aromatik uglevodorodlar ayrimlari erituvchi xilma xil organik moddalarni
sinteziga (adepin kislota, kaprolakton) geksaxloran olishda va x/k va fiziologik
aktiv moddalar olishda ishlatiladi.
2.Sikloparafinlarning yoqilgi sifatida ishlatilishidan tashqari sintetik tola amino-
kapron, poliamid smola (naylon tolasi) olishda;
3.Xar xil organik sintezlarda ishlatilishlarini tushuntiriladi.


XULOSA
1.Demak aromatik uglevodorodlar biriktirish reaksiyaga ko’ra o’rin almashish
reaksiyalariga oson kirishadi.
2.Benzol xalqasidagi CH teng kuchli undagi C=C atomlari gibridlanishda σ boglar
uzunligi -1,4 A teng ekanligidadir.
3.1 tur o’rinbosarlar benzol xalqasiga elektron bulutlarni yo’naltirsa.II tur o’rin-
bosarlar esa xalqadagi elektron bulutlarini tortadi.
4.Aromatik uglevodorodlarni ayrim repilent, gerbitet, aspirin va xokazo olishda
ishlatiladi.
5.Sikloparafinlarning dastlabki vakillaridan siklopropan va siklobutanlarni
beqarorligi va asosiy sababi ulardagi valent bogining ogish burchagi
kichikligidan kelib chiqishi,.
6.Siklopropan va siklobutan oson biriktirish reaksiyalarga xalqani uzilishi
xisobidan sodir bo’ladi.
7.Siklopentan, siklogeksanlar o’rin olish oksidlanish xamda digidradlanish
reaksiyalariga ma`lum sharoitda kirishadilar.


NAZORAT SAVOLLARI
1.NH₂ - amino guruxi benzol xalqasiga kiruvchi ikkinchi o’rinbosarlarni qaysi
xolatga yo’naltiradi.
2.Kondensirlash aromatik uglevodorodlarga kondensirlangan uglevodorodlardan
farqini yozib tushintiriig.
3.Nima uchun o’rin almashinish reaksiyalarga aromatik uglevodorodlar oson
Kirishadilar?
4.Repelentli xossa ega bo’lgan aromatik uglevodorodlarni bilasizmi?
5.O’rinbosarlarni benzol xalqasiga yo’naltiruvchilik ta`siri nimada?
6.Siklogeksandan qanday reaksiya yordamida benzol olish mumkin?
7.Siklopentan qanday reaksiya yordamida olinadi?
8.Siklopropanga HCI ta`sir etilganda nima xosil bo’ladi?