O’quv darslik

Captopril
Fozinopril - 
Fosinopril
Enalapril - 
Enalapril
Lozartan - 
Losartan
Ichga 0,025-0,05 g 
Ichga 0,01-0,02 g 
Ichga 0,01-0,02 g
Ichga 0,0125- 
Tabletka 0,025 g
Tabletka 0,01 va 0,02 g
Tabletka 0,005; 0,01 va 
0,02 g Tabletka 0,0125-
0,025 g 
Gipertenziv moddalar (arterial gipotenziyani davolashda kullaniluvchi 
moddalar)
 
Utkir arterial gipotenziya - utkir yurak etishmovchiligi yoki tomirlar 
kollapsiga boglik. Dori vositalarini buyurmasdan oldin, gipotenziyani sababini 
bilishimiz kerak (infarkt yoki miokard distrofiyasi, ximik vositalar bilan 
zaxarlanish yoki mikrob toksinlari), chunki etiologik davolash kup xollarda eng 
yaxshi variant xisoblanadi.
Arterial gipotenziyani patogenetik terapiyasi, arterial bosimni oshiruvchi 
moddalar orkali amalga oshiriladi. Lekin, bu prepartlarni kullash mumkin, agar 
xayot uchun zarur bulgan organlarda regionar kon aylanishlar buzilmagan bulsa.
Shuni xisobga olish kerakki, arterial bosim yurak zarbini yoki periferik kon 
tomirlar karshiligini kamayishi bilan boglik bulsa, asosiy gipertenziv moddalrni 

---

- 437 -
kuyidagi guruxlarga bulish maksadga mufovikdir.
Yurak zarbini va periferik tomirlar tonusini oshiruvchi moddalar 
Adrenomimetiklar Adrenalin gidroxlorid 
Periferik tomirlar tonusini oshiruvchi moddalar 
a) Adrenomimetiklar Noradrenalin gidrotartrat Mezaton 
b) Angiotenzinamid 
Adrenomimetiklar farmakologiyasi oldingi bulimlarda yoritib berilgan. 
Angiotenzinamid (gipertenzin) - tabbiiy pressor modda angiotenzin II ni amidi 
bulib, organizmda xosil buladi.
Angiotenzin II strukturasi oktapeptiddan iboratligi aniklangan, va uni sintez 
kilish mumkin (angiotenzinamid kabi, dori preparati sifatida ishlab chikaziladi). 
Angiotenzinamidni asosiy ta’siri kon tomirlarni toraytiruvchi effektidir. Shu 
tomondan preparat faolligi buyicha noradrenalindan 40 marta yukori. 
Angiotenzinamidni pressor effekti, arteriollalardagi angiotenzin resteptorlariga 
ta’siriga boglik. Bunda venalarni tonusi axamiyatsiz xolda oshadi. Ichki a’zolar 
arterial tomirlari, teri yuzasi tomirlari, xamda buyrak tomirlari kuprok torayadi. 
Angiotenzinamid yurak va uning kon aylanishiga ta’sir kilmaydi, aritmiya 
chakirmaydi. 
Yurak funkstiyasida yuzaga kelgan uzgarish (masalan, bradikardiya) 
ikkilamchi xarakterga ega bulib, arterial bosimni oshishiga bulgan reakstiyasidir. 
Angiotenzinamid aldosteron ajralib chikishiga stimullovchi ta’sir kursatadi, bu 
esa elektrolitlar almashinuvini uzgarishiga olib keladi. Arterial bosim uchun 
asosiy axamiyati, organizmda natriy ionlarini ushlanib kolinishi, ekstrastelyulyar 
suyukliklarni xajmini oshishi esa arterial bosimni oshishi sabab buladi. 
Angiotenzinamid buyrak usti bezining miya pustlogidan adrenalin ajralib 
chikishinikuchaytiradi. Bundan tashkari, ma’lum bir darajada kon tomir 
xarakatlantiruvchi markazni, simpatik gangliyni jadalashtiradi va noradrenalinni 
periferik ta’sirini kuchaytiradi. Lekin bu effektlar angiotenzinamid yuborilganda 
kelib chikadigan gipertenziyada axamiyatga ega emas. Preparatni vena ichiga 

---

- 438 -
yuboriladi. Juda kiska vakt ta’sir kiladi.Olingan ma’lumotlarga kura angiotenzin
II ni 50% juda tez parchalanadi, shuning uchun, zarur bulgan arterial bosim 
darajasini ta’minlash uchun, anik bir tezlikda venaga yuborish maksadga 
muvofikdir. Shuni xisobga olish kerakki, bunda arteriolalar spazmga uchrab 
tukimalarda mikrostirkulyastiyani buzilishiga olib keladi. Noradrenalindan fark 
kilib tukimalarda nekroz chakirmaydi. Angiotenzinamidga taxifilaksiya 
rivojlanmaydi. Preparatni utkir gipotenziya xolatida kullaniladi. Nojuya 
effektlariga terida allergik reakstiyalar, bosh ogrigi, buyrak tomirlari torayishi
mumkin.
Gipertenziv moddalar sifatida alkilizotiuron birikmalaridan metiron va 
etiron taklif kilingan.
Utkir gipotenziya xolatida gipertenziv preparatlarni buyurish yaxshi asoslangan 
bulishi shart. Kon tomirlarni toraytiruvchi adrenomimetik tipidagi va 
angiotenzinamid moddalarini extiyotkorlik bilan kullash kerak, chunki bu 
preparatlar arterial bosimni oshirishi bilan birgalikda, arteriolalarni spazmini 
chakirganligi tufayli, tukimalarda kon aylanishini pasaytirishi mumkin. Shuning 
uchun, ba’zi bir kursatmalarga binoan tukimalarda mikrostirkulyastiyani 
yaxshilash uchun kichik dozalarda a-adrenoblokatorlar yoki tomirlarni 
kengaytiruvchi miotrop moddalardan natriy nitroprusid buyuriladi. Miokard 
infarkti gipotenziya xolati bilan kechganda, (kon aylanishi va arterial bosimni 
normallashishini) etarli darajadagi effektni yurak glikozidlarini buyurish orkali 
xam olish mumkin.
Dikkatni jalb kiladigan, moddalar yordamida yurak faoliyatini oshirish va 
periferik tomirlar karshiligini kamaytirish (v-adrenomimetiklardan izadrin) 
mumkin. Ba’zi bir dori moddalari kardiotonik ta’sir kiladi va periferik regionar 
tomirlar karshiligini kamaytiradi. Shunday preparatlarga dofamin (dopamin) 
kiradi. 
Dofamin kichik dozalarda (1 minutda 1-5mkg/kg) periferik dofaminergik 
resteptorlarni stimullaydi, natijada buyrak va mezenterial tomirlarni kengaytiradi. 

---

- 439 -
Bunda yurakni funkstiyasi uzgarmaydi. a-adrenoblokatorlar ta’sir doirasida 
(fonida) dofamin yuborilsa buyrak va mezenterial tomirlarni vazodilatastiyasi 
uzgarmaydi. Urtacha mikdori yuborilganda (1 minutda 5-20mkg/kg)yurak zarbi, 
va yurak kiskarishlar soni oshadi (v
1 
– adrenoresteptorlarni stimullashi xisobiga). 
Buyrakda kon aydlanish oshadi. Umumiy periferik kon tomirlar karshiligi
uzgarmaydi, arterial bosim uzgarmasdan koladi. Dofaminni katta dozalarda 
yuborilganda a- adrenomimetik effekt kuchayadi. Periferik tomirlar karshiligi va 
arterial bosim oshadi (bu effekt a-adrenoblokatorlar bilan bartaraf etilishi 
mumkin). Buyrak tomirlari karshiligi ortadi Yurak zarbi va kiskarishlar soni 
oshadi (bu effektlar v-adrenoblokatorlar bilan bartaraf etiladi).
Bundan tashkari, dofamin yurak aritmiyasini chakiradi. Dofaminni odatiy yul 
bilan yuborilganda MNS dagi dofamin resteptorlariga ta’sir kilmaydi chunki, 
gematoenstefalik tusikdan utmaydi. Dofamin organizmda 
noradrenalinga oksidlanib utishidan tashkari, 3- metoksi-4- oksifeniluksus 
kislotaga (gomovanilin kislota) va 3-metoksi-4-oksifeniletanolga aylanadi. Bu 
metabolitlar siydikda aniklanadi. Dofamin turli xil sabablarga kura kelib chikkan 
shoklarda kullaniladi.
Gipovolemiya bilan ketuvchi gipotenziyada kon kuyish, plazma va uning 
urnini bosuvchi suyukliklar, yoki natriy xlorni izotonik eritmalari yaxshi natija 
beradi (organizm kon yukotganda a suvsizlanishda).
Shunday kilib, utkir xolda kelib chikuvchi gipotenziyani bartaraf kilish 
uchun dori vositalarini tanlashda katiy individual yondoshishlikni talab kiladi.
Shuni nazarda tutish kerakki, shok xolatini davolashda asosiysi arterial bosimni 
kutarish emas, balki tukima va organlarda etishmayotgan kon aylanishini 
tiklashdan iborat (yurak, miya, buyrak).
Surunkali gipotenziya xolatida esa farmakoterapiya yordamchi vosita
sifatida karaladi. Bunday xolatlarda kon tomir xarakatlantiruvchi markazni
stimullovchi preparatlar (kofein, kordiamin, strixnin gruppasidagi preparatlar), 
simpatomimetiklar (efedrin), umumiy tonusni oshiruvchi moddalar (jenshen, 

---

- 440 -
limonnik preparatlari), mineralokortikoidlar (dezoksikortikosteron preparatlari) 
kullaniladi.