Oqimning barqaror harakatida napor

Gidravlik silliq va g‘adir-
budir
quvurlar
.
Bular 4.19-rasmda keltirilgan 
bo‘lib, bunda, 

– devorning notekis qismi balandligi, 

– laminar qatlam 
qalinligi (
a
) sxemadagi holatda (

) g‘adir-budirlik laminar qatlam bilan 
qoplanib, natijada silliq devor paydo bo‘ladi. Bunday devorlarda uzunlik 
bo‘ylab napor yo‘qolishi o‘zan devorining g‘adir-budirligiga bog‘liq emas. (
b
) 
sxema holatida esa, (

) turbulent sohada notekisliklar alohida «tepalikchalar» 
ko‘rinishida bo‘lib, ularga oqim zarrachalari urilishi natijasida naporning 
yo‘qolishi o‘zan devori g‘adir-budirligiga bog‘liq bo‘lib qoladi. 
4.19-rasm. (
a
) silliq va (
b
) g‘adir-budir o‘zan. 
Maxsus tadqiqotlar natijasida aniqlanishicha,Reynolds sonining o‘sishi 
bilanlaminar qatlam qalinligi kamayar ekan.Shunga asosan silliq va g‘adir-budir 
quvurlar tushunchasi nisbiydir. Bir devorning o‘zi ma’lum bir sharoitda silliq 
bo‘lsa (Re – Reynols sonining kichik qiymatlarida) boshqa bir sharoitda (Re – 
Reynolds sonining katta qiymatlarida) g‘adir-budir bo‘lishi mumkin. 
Aylana 
quvurlarda 
napor 
ostida 
turbulent 
tartibda 
harakatlanayotgan suyuqlik oqimining o‘rtacha tezligi epyurasini qurishda 
ishlatiladigan ifodalar
.
 
Turbulent tartibda harakatlanayotgan oqimning harakatdagi kesimi 
bo‘ylab tezlik taqsimlanishini o‘rganishga juda ko‘p nazariy va eksperimental 
ishlar bag‘ishlangan. Shulardan tsilindrik shaklli quvurlarga oidlari bilan 
tanishamiz (4.8-rasmga qarang): 

---

~ 280 ~ 
O‘rtalashtirilgan tezliklar epyurasini ifodalovchi 
ASV
egri chiziq 
tenglamasini yozish uchun laminar tartibdagi harakatdagi kabi, ikkita 
ko‘rinishdagi urinma kuchlanish ifodasini yozamiz. 
1) tekis harakat tenglamasi: 
J
R
Т




2) turbulent tartibdagi harakatdagi urinma kuchlanishlar tenglamasi: 


Т
Т
du
dn
 
Bu tenglamani birgalikda yechamiz: 
Jrdr
du
T


2
1


(4.78) 
Bu ifodani integrallab,quyidagi topamiz: 
rdr
J
u
r
T



0
1
2
1


(4.79) 
Tenglamaga kiruvchi 

kattalik laminar tartibdagi harakatda o‘zgarmas 
bo‘lganligi sababli integral belgisi ostidan chiqarilib, tenglama yengil yechilishi 
mumkin edi, lekin turbulent tartibdagi harakatda 

T
kattalik oqimning harakat 
holatiga bog‘liq bo‘lganligi sababli, tenglamaning yechimini topish ancha 
murakkab masaladir. Bu tenglama L.Prandtl tomonidan ma’lum bir gipoteza va 
o‘zgartirishlar kiritilib, taqribiy usulda yechilgan va tezlikning taqsimlanishi 
logarifmik qonuniyati olingan. Bunga keyingi mavzuda batafsil to‘xtalamiz. 
Bundan tashqari, Karman, Teylor, A.N.Patrashev, X.Eshonov, T.Juraev va 
boshqa tadqiqotchilar ham bu tenglamani yechish bilan shug‘ullanishgan. 
1. I.Nikuradze tomonidan aniqlangan koeffitsientlar kiritilgandan so‘ng 
Prandtl ifodasi quyidagi ko‘rinishga ega: 
A
) tekis quvurlar uchun: 


5
,
5
lg
75
,
5
0








r
r