Optik-mexanik o'lchash asboblari

Universal o'lchash mikroskoplari (GOST 14968-69) o'lchovlarning keng doirasi va ortib borayotgan aniqligi bilan farqlanadi. Ularda mikrometrik o'lchagichlar o'rniga spiral mikroskoplarda hisoblash uchun millimetr o'lchovlari qo'llaniladi.Ushbu mikroskoplarning asosiy metrologik xususiyatlari 2.12-jadvalda keltirilgan.

2.12-jadval. Mikroskopning asosiy metrologik ko`rsatkichlari.

Mikroskop turlari	Yuqori o`lchash chegarasi, mm		Yassi burchaklarni o'lchash oralig'i, ˚	Mikroskopning obyektivini chiziqli kattalashtirishi	Mikrometrik kallaklarning barabanlari shkalasini bo`linish qiymatlari, mm	Markaz chizig'ining burchagini o'lchash qiymatlari	Tekshirilayotgan mahsulotning maksimal diametri, mm	Burchak o`lchagichi kallagi shkalasining bo`linish qiymatlari	Mikroskopning o'lchov oralig'ida asosiy xatolik chegarasi, mkm
		Ko`ndalang yo`nalishi bo`yicha
ИМ 100x50, А ИМЦ 100x50, А ИМ 150x50, А ИМЦ 150x50, А ИМ 150x50, Б ИМЦЛ 160x80, Б	100 100 150 150 150 160	50 50 50 50 50 80	0…360 0…360 0…360 0…360 0…360 0…360	1; 3; 5; 10; 20; 40^х 1; 3; 5; 10; 20; 40^х 1; 3; 5; 10; 20; 40^х 1; 1,5; 3,0; 5,0^х 1; 1,5; 3,0; 5,0^х 1; 3; 5; 10	0,005 - 0,005 - 0,005 -	15' 15' 15' 15' 15' -	85 85 85 85 85 85	1' 1' 1' 1' 1' 1'	0...25мм ± Змкм 0...50мм ± 5мкм 0...100мм ± 6мкм
УИМ-200 УИМ-200Э УИМ-500Э	200 200 500	100 100 200	0…360 0…360 0…360	10; 15; 30; 50^х 10; 15; 30; 50^х 10; 20; 30^х	0.001 0.001 0.001	- - -	100 100 200	1' 1' 1'	±(6+L/70)

Instrumental va universal mikroskoplar o'rtasidagi konstruktiv farqlarga qaramasdan, barcha mikroskoplarda o'lchash printsipi sxemasi nazorat qilinadigan qismning turli nuqtalarining umumiy kuzatuvi bo'lib, buning uchun o'zaro perpendikulyar yo'nalishda harakatlantirildi va bu harakatlarni o'lchash asboblari bilan o'lchandi.Yaxshiroq ko'rinish berish uchun mikroskoplar o'zgaruvchan kattalashtiriladigan linzalar bilan ta'minlangan.Masalan, MMI ning instrumental modelining mikroskopini o'lchash printsipi (2.29, a rasm) va qurilishini ko'rib chiqamiz. Katta quyma temir bazasida 7 o'zaro ikkita perpendikulyar yo'nalishda, o'lchash stoli 9 mikrometrik vintlar 6 va 8 yordamida relslar 10da harakatlanadi. Metrik gaykaga mahkamlangan gilzani harakatini ko`rish uchun millimetr shkalasi (2.29-rasm б), mikrometrik vintga bog`langan barabanda 200 bo`limga bo`lingan aylana shkala (2,29-rasm б. Mikrometrning ko`rsatkichi 29.025) ga ega. Trubkali 15 obyektiv 11 tayanch 2 bo'ylab vertikal ravishda harakat qiluvchi kronshtyen 13 o'rnatilgan. Mikroskopni o`lchanayotgan rezbaga mos ravishda ko`tarilish burchagi ostida o`rnatish uchun tayanch 2 maxovik 5 yordamida mikroskoplarning B tipi bo`yicha egiltiriladi. Orqadan yorituvchi lampa 4 mavjud. Kronshtyenda 13 da harakatlanuvchi maxovik 12 yordamida mikroskop fokusi to`g`rilanadi va vint 3 orqali belgilanadi. Mikroskop fokusini aniq to`g`rilash uchun taram-taram qilingan uzuk 14 aylantiriladi, bundan kelib chiqib quvur kronshtyen orqali silindrik yo`nalish bo`ylab siljiydi. Naychaning yuqori qismida ko'rish mikroskopi 1 va o'qish moslamasi bilan almashtiriladigan goniometrli ko'z qopqog'i boshi qo'yilgan.

Mikroskopning optik sxemasi 2.29-rasm вda keltirilgan. O`lchanayotgan detall АБ mikroskopning ob'yektivi ОБ orqali ko'rib chiqiladi. АБ qismning obrazi haqiqiy, teskari va kattalashtirilgan tarzda olinadi. Kuzatuvchining ko'zi okulyar yordamida OK detallning rasmini teskari va okulyar tufayli yana bir marta kattalashgan tarzda ko`radi.


Optik chizg`iz ( GOST 24703—81) chiziqlar, plitkalar, shuningdek, vallarni shakllantiruvchi dastgoh asboblarining tekisligi va to`g`riligi bo'yicha sapmalarni aniqlash uchun mo'ljallangan. Quyidagi optik chizg`ichlar mavjud: OCH - Kontaktli kuzatuv tizimi, AOCH - kontaktliavtomatik ro'yxatga olish, kontaksiz - OCH , UOCH - universal kontaktli va kontaktsiz o'lchash usullari bilan.
Optik o'lchagichning sxemasi 2.30-rasmda berilgan. Qurilma boshqariladigan sirt nuqtalarining ko'zga ko'rinmas to'g'ri chiziqdan - optik o'qdan sapmalarini o'lchashga asoslangan. Chizg`ich 5 (optik tizimli yupqa devorli quvur) ikkita tayanchga 4 o`rnatiladi. Unda ikki tomoni teshik ariqcha qaysiki nazorat qiluvchi yuzaga tegib turuvchi bo`ylamasiga harakatlanadigan karate 3 mavjud. Yuzadan qochgan nuqtalarni aniqlash uchun ekranda ko`rinayotgan vizirli shtrixni 7 va bifilyarni 6 bir-biriga qo`shish va mikrometr barabanidagi 1 natijalarni olishimiz kerak. Optik chizg`ichlar, profilograf ko'rinishida ro'yxatga olish qurilmasiga ega bo'lishi mumkin, bu sizda qog'oz ustida kuzatilgan yuzaning profilini grafik jihatdan ko`rishga imkon beradi.
Optik chizg`ichlarning asosiy parametrlari 2.13. Jadvalda keltirilgan. Optik chizg`ichning an'anaviy belgilari, masalan, 1600 mm o'lchovdagi eng katta uzunlikni avtomatik nazorat qilish: AOL-1600 GOST 24703-81.
Proektorlar murakkab kontur detallarini kuzatib borish yoki o'lchash uchun mo'ljallangan. Proyektor monitorlangan mahsulotning kattalashtirilgan tasvirini va uni ko'rish yoki qiyshiq yoki cheklovli ko'chirma bilan solishtiradigan ekranni ko'rsatadigan linzalardan iborat.Proektorlar uzatilgan va yoritilgan nurda ishlaydigan ekranlar bilan birga keladi. Ushbu qurilmalarning asosiy metrologik xususiyatlari 2.14.Jadvalda keltirilgan.



2.30-rasm. Optik chizg`ichning sxemasi:
1-mikrometr, 2-shup (uchli asbob), 3-o`lchov karetkasi, 4-tayanch, 5-chizg`ich, 6-bifilyar, 7-vizirli shtrix chiziq.