Oodatiy fikrlash mahorati yoxud kreativlik qanday shakllantiriladi?

Kuzatish  -   bu  tabiatdagi  predmet  va  hodisalami  maqsadga 

yo‘nalgan  holda  idrok  qilishdan  iborat  bo‘lib,  ulaming  umumiy  va 

farq  qiluvchi  belgilarini  qonuniyatlari  aniqlanadi.  Kuzatish jarayoni­

da  o‘quvchilarda  kuzatuvchanlik ko‘nikmalari  shakllanadi.  Kuzatish 

ilmiy  metod  hisoblanadi,  qaysiki  o‘quvchilar  ancha  murakkab  ilmiy 

tadqiqot  ishlarini  -  tajribalarini  qo‘yishga,  o‘tkazishga  tayyorlanadi- 

lar.  Kuzatishda o ‘qituvchi tomonidan aniq vazifa qo‘yilgan boTadi.

Kuzatishlar yakka, guruh hamda frontal shakllarda o‘tkaziladi.

K.D.  Ushinskiy, V.P.  Vaxterov,  L.S.  Sevmk, A.Ya.  Gerd kuzatish- 

ga  katta  e’tibor  bergan  edilar.  A.Ya.  Gerd  o‘zining  “Maktabda  tirik 

hayvonlar”  nomli  kitobida  o‘quvchilami  kuzatishlar  asosidagi  hara- 

katlari  tadqiqot o‘quvchi haqida o‘quv va amaliy topshiriqlami mus­

taqil yechish ko‘nikmasi bilan qurollanishini ta‘kidlaydi.  Kuzatishlar 

natijasida 2-3-4-sinflarda “Kuzatishlar kundaligi” daftari toTdiriladi, 

savollarga javob yoziladi.  0 ‘simliklaming o‘sish, rivojlanish, gullash 

va hosil berish jarayonlari kuzatiladi.

Tajribalar: 

- 0 ‘qitish 

metodi 

bo‘lib, 

uning 

yordamida 

o‘rganilayotgan  jism  va  hodisalar  qonuniyatlarini  aniqlanadi.  Bu-

349

ning  uchun unga yangi  sharoit yaratib,  ta’sir qilinadi.  0 ‘quvchilarda 

bu paytda yangi tabiatshunoslik tasavvurlari shakllanadi.

Tajriba  materialistik  dunyoqarashni  shakllantirishda,  mantiqiy  ta­

fakkur  va  nutqni  o‘stirishda  katta  ahamiyatga  ega.  Ular  yordamida 

mavhum  tushunchalar  oydinlashadi,  noma’lum  voqeliklarning  sir- 

lari  ochiladi.  Masalan,  haroratning  o‘zgarishiga qarab termometr,  si- 

mob  ustini  harakatlantirishini  va yana  harorat  ta’siridagi  suvning  bir 

agregat holatida, ikki holatga o ‘tishini faqat tajriba vositasida aniqlab 

o‘rganiladi.

Oddiy tajribalar uy sharoitida murakkablari esa o‘qituvchi tomoni­

dan dars jarayonida amalga oshiriladi. Bu paytda o‘quvchilar kuzatish 

jarayonini  fahmlash,  uni  natijalarini  ta’riflashga  o‘rganishlari  bilan 

qimmatlidir.