Ona tili va bolalar adabiyoti

 

Layli va Majnun syujeti tarixi va taraqqiyoti. 

Alisher  Navoiy  "Xamsa"sidagi  uchinchi  doston  "Layli  va 

Majnun"dir.  Bu  doston  1484  yilda 

hazaji  musaddasi  axrabi  maqbuzi 

mahzuf (maqsur)

 vaznida yozilgan. 

---

 

Ey yaxshi oting bila sarog’oz, 

 

Anjomi/g’akim yetar/ har og’oz. 

 

  –  – v /  v   –   v  – /   v  –   –– 

Maf`uvlu mafoilun mafoiyl 

 

Doston 38 bob, 3622 baytdan tashkil topgan. Alisher Navoiygacha 

bo’lgan davrda hamda uning zamonasida "Layli va Majnun" mavzusiga 

murojaat qilib, dostonlar yozgan shoirlar ko’p edi. 

 

Aslida  bu  mavzu  arab  xalqi  orasida  maydonga  kelib,  keyinchalik 

islom  tamadduni  tarqalgan  o’lkalarda  eng  mashhur  qissalardan  biri 

bo’lib qoldi. 

 

Olimlarning  tekshirishlari  shundan  dalolat  beradiki,  avvalida 

arablarning bani Omir qabilasiga mansub qays va uning sevgisi haqidagi 

qissa  maydonga  kelib,  bu  qissa  ibn  qutayba,  al-Johiz,  Abulfaraj  kabi 

olimlarning  "Kitob  ush-she`r  vash-shuaro",  "Kitob  ul-og’oni"  nomli 

asarlarida  hamda  umaviylar  davridagi  shoirlar  she`rlarida  tilga  olingan. 

Keyinchalik  esa  u  islom  madaniyati  tarqalgan  g’ayri  arab  o’lkalarda 

to’laqonli  badiiy  asarlarning  yaratilishiga  sabab  bo’lgan.  Ana  shunday 

shoirlardan  mashhuri  Nizomiy  Ganjaviydir.  Undan  keyin  Xusrav 

Dehlaviy,  Ashraf,  Abdurahmon  Jomiy,  Shayxim  Suhayliylar  ham  bu 

mavzuda  go’zal  asarlar  yozganlar.  Alisher  Navoiy  o’zining  "Layli  va 

Majnun"ini yozayotganda eslatilgan va boshqa asarlardan xabardor edi.  

Alisher  Navoiy  o’zigacha  yozilgan  "Xamsa"larning  fors  tilida 

ekanligini uqtirib, o’z "Xamsa"sini turkey tilda yozishga kirishadi: 

 

 

 

Men turkcha boshlabon rivoyat, 

 

 

 

Qildim bu fasonani hikoyat. 

 

 

 

Kim shuhrati chun jahonga to’lg’ay, 

---

 

 

 

Turk elig’a dog’i bahra bo’lg’ay.

 

(9-tom, 311) 

 

Alisher  Navoiy  "Layli  va  Majnun"  dostonida  shu  mavzuda 

o’zigacha  yozilgan  asarlarga,  bir  tomondan,  o’xshaydigan  (mavzu, 

voqea,  timsollar),  ikkinchi  tomondan  o’xshamaydigan  (voqea,  timollar 

talqinida)  asar  yaratish  borasida  ko’p  o’ylagani  va,  nihoyat,  bu 

masalaning yechimini topgani haqida shunday yozadi: 

 

 

Kim, Ganjada ganjlar yoshurg’on, 

 

 

Har ganjigakim yasadi qo’rg’on. 

 

 

Yo hindnajodi hinduvizod- 

 

 

Kim, qasrlarini qildi obod. 

 

 

Har qal`a uchun kerakdurur shahr, 

 

 

Ham qasrg’a bog’u sabzadin bahr. 

 

 

Bo’lsa manga fursat ul qadar chog’ 

 

 

Kim, shahr ila tarh solibon bog’. 

 

 

Bog’ini riyozi xurram etsam, 

 

 

Shahrini savodi a`zam etsam.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---