Ona tili va adabiyoti mustaqil ish. Gapning ifoda maqsadiga ko’ra turlari: So’roq va buyruq gaplar, his hayajon va his hayajonsiz gaplar

ONA TILI VA ADABIYOTI
1. Mustaqil ish. Gapning ifoda maqsadiga ko’ra turlari: So’roq va buyruq gaplar , his hayajon va his hayajonsiz gaplar
1-Topshiriq.
“Ha yoki Yòq” texnologiyasi

№	Mulohazalar	Ha	Yòq
1	So’zlovchi o’ziga nomalum bo’lgan voqea – hodisa haqida ma’lumot olishi maqsadida ishlatiladigan gaplar so’roq gap hisoblanadi.
2	So’roq gaplar gapning boshqa turlaridan maxsus grammatik vositalar bilan ajralib turmaydi.
3	( - mi , - chi , - a , -ya ) so’roq yuklamalari so’roq gap kesimiga qo’shilib , so’roq gapni shakillantiradi.
4	Gap yoki matn ichidagi birorta so’z yoki jumla noaniq, tushunarsiz bo’lsa, gap yoki jumladan so’ng qavs icgiga so’roq belgisi qo’yilishi mumkin.
5	Buyruq gaplarning kesimi buyruq shaklidagi otlar orqali ifodalanadi.
6	His – hayajon gaplarda (qancha , naqadar , shunchalar , qanday) so’zlari ishtirok etadi.
7	Gap so’zlovchining his hayajoni qo’shilishi yoki qo’shilmasligiga ko’ra 3 turga bo’linadi.
8	Buyruq gaplarning bo’lishsiz formasi faqat maafiksi orqali shakillanadi.
9	Komunikativ vazifasiga ko’ra (iltimos , maslahat ) ma’nolari ifodasini anglatgan gaplar buyruq gaplar.
10	Aytilishi lozim bo’lgan fikir o’ta kuchli his – hayajon bilan aytilsa , ketma – ket 3 tagacha undov belgisi qo’yiladi.

Javoblar:

№	Mulohazalar	Ha	Yòq
1	So’zlovchi o’ziga nomalum bo’lgan voqea – hodisa haqida ma’lumot olishi maqsadida ishlatiladigan gaplar so’roq gap hisoblanadi.	Ha
2	So’roq gaplar gapning boshqa turlaridan maxsus grammatik vositalar bilan ajralib turmaydi.		Yòq
3	( - mi , - chi , - a , -ya ) so’roq yuklamalari so’roq gap kesimiga qo’shilib , so’roq gapni shakillantiradi.	Ha
4	Gap yoki matn ichidagi birorta so’z yoki jumla noaniq, tushunarsiz bo’lsa, gap yoki jumladan so’ng qavs icgiga so’roq belgisi qo’yilishi mumkin.	Ha
5	Buyruq gaplarning kesimi buyruq shaklidagi otlar orqali ifodalanadi.		Yo’q
6	His – hayajon gaplarda (qancha , naqadar , shunchalar , qanday) so’zlari ishtirok etadi.	Ha
7	Gap so’zlovchining his hayajoni qo’shilishi yoki qo’shilmasligiga ko’ra 3 turga bo’linadi.		Yòq
8	Buyruq gaplarning bo’lishsiz formasi faqat maafiksi orqali shakillanadi.	Ha
9	Komunikativ vazifasiga ko’ra (iltimos , maslahat ) ma’nolari ifodasini anglatgan gaplar buyruq gaplar.	Ha
10	Aytilishi lozim bo’lgan fikir o’ta kuchli his – hayajon bilan aytilsa , ketma – ket 3 tagacha undov belgisi qo’yiladi.		Yòq

1. Mustaqil ish. Gapning ifoda maqsadiga ko’ra turlari: So’roq va buyruq gaplar , his hayajon va his hayajonsiz gaplar
II-topshiriq.
“Keys-stadi” texnologiyasi.

1. 
   So’roq yuklamalari ........................ yordamida shakillanadi.
   
2. 
   So’roq gaplar ........... , .................. , ................ orqali shakillanadi.
   
3. 
   So’roq yuklamalari va so’roq olmoshlari ishtirok etgan gaplar ...... va ...... javobini talab qiladi.
   
4. 
   Kesimi buyruq maylidagi fe’l bilan ifodalanib buyruq – xitob ma’nolarini ifodalagan gaplar.......... deyiladi.
   
5. 
   Buyruq gaplar ............ , .............. , .................. , ................ tarzida bo’lishi mumkin.
   
6. 
   Buyruq gaplarning buyruq maylidagi fe’l bilanifodalangan ......... ba’zan tushub qolishi mumkin.
   
7. 
   His – hayajonsiz gaplarga ............, ............., ...................., ................... gaplar kiradi.
   

Javoblar

1. 
   (- mi , - chi , - a , -ya)
   
2. 
   So’roq ohangi yordamida, so’roq olmoshlari, so’roq yuklamalari.
   
3. 
   Ha va yo’q
   
4. 
   Buyruq gaplar
   
5. 
   Buyruq, maslahat, iltomos, hayajon.
   
6. 
   Kesimi
   
7. 
   Darak, buyruq, istak, so’roq
   

2.Mustaqil ish. Gap bo’laklari, ularning turlari, eganing ta’rifi va ifodalanishi.
I Topshiriq. “Blits” texnologiyasi.

T/r	Savollar	Toʻgʻrijavob	Talaba-ningjavobi	Variant	Javoblar
1	Sen pushkinning sevgan malagi.			A	So’roqlar
2	Kesimga qarab beriladi.			B	Kim ? so’rog’i kesim vazifasidagi bo’lakga bog’langan
3	Murakkab bo’laklar iboralar bilan ham hosil bo’ladi.			D	Kesim
4	Gapbo’laklarituzilishigako’raikkiturgabòlinadi.			E	Sodda bo’laklar
5	Qushlar sayradi . Ota – onalar kelishdi. Shirin – shirin qovunlar olib kelishdi.			F	Egaolmosh bilanifodalangan
6	Shaxs – son, zamon, tasdiq – inkor, modal ma’nolarini ifoda etadi.			G	Murakkab va sodda
7	Sen o’zingni maqtama, seni birov maqtasin.			I	Aravani quruq olib qochish sizga yarashmaydi.

To’g’rijavoblar.

T/r	Savollar	Toʻgʻrijavob	Talaba-ningjavobi	Variant	Javoblar
1	Sen pushkinning sevgan malagi.	B		A	So’roqlar
2	Kesimga qarab beriladi	A		B	Kim ? so’rog’i kesim vazifasidagi bo’lakga bog’langan
3	Murakkab bo’laklar iboralar bilan ham hosil bo’ladi.	I		D	Boshbo’lak, Ikkinchidarajalibo’laklar
4	Gapbo’laklarituzilishiga ko’raikkiturgabòlinadi.	G		E	Sodda bo’laklar
5	Qushlar sayradi . Ota – onalar kelishdi. Shirin – shirin qovunlar olib kelishdi.	E		F	Egataqlidsòzbilanifodalangan
6	Shaxs – son, zamon, tasdiq – inkor, modal ma’nolarini ifoda etadi.	D		G	Murakkab va sodda
7	Sen o’zingni maqtama, seni birov maqtasin	F		I	Aravani quruq olib qochish sizga yarashmaydi.

2.Mustaqil ish. Gap bo’laklari, ularning turlari, eganing ta’rifi va ifodalanishi.
II topshiriq.
“Keys-stadi” texnologiyasi.
1.Gap tarkibida tobe bog’lanib ma’lum so’roqqa javob bo’luvchi so’z yoki so’z birikmasiga ..... ...... deyiladi.


2.Gap bo’laklarini belgilashda asosiy xususiyat ular orasidagi ………..
aloqadadir.


3.So’zlarga so’roq berish , ularning qaysi turkumga mansubligi , gap ichida joylashish tartibi , qanday qo’shimchalar olishi tom ma’noda gap bo’laklarining turini belgilashda ……… bo’la olmaydi.


4.Gap bo’laklarining turi, odatda …………… nisbatan aniqlanadi.


5.Gap tarkibidagi o’zaro tobe bog’lanishda bo’lgan so’zlardan bittasi ……… bo’lak , ikkinchisi ………. Bo’lak vazifasini bajaradi.


6.Gapda kesim bilan bog’lanib , shu kesimdagi qo’shimcha ifodalagan shaxs-sonni bildiruvchi va kim? nima? qayer? so’roqlariga javob bo’ladigan bosh bo’lak ..... deb ataladi.


7…………. , ………….. , ……….. hokim bo’lak hisoblanadi.


8.Gap bo’laklari egallagan mavqeyiga qarab ………….. , ………….. bo’laklarga bo’linadi.


Javoblar:


1.gap bòlagi
2.sintaktik
3.asos
4.bir - biriga
5.tobe, hokim
6.ega
7.aniqlanmish , to’ldirilmish , hollanmish
8.bosh va ikkinchi darajali


3. Mustaqil ish. Kesimning ta’rifi, turlari va ifodalanishi.
I Topshiriq“Blits” texnologiyasi.

T/r	Savollar	Toʻgʻrijavob	Talaba-ningjavobi	Variant	Javoblar
1	Kesimlar qaysi so’z turkumi bilan ifodalanishiga ko’ra ikki turga bo’linadi.			A	Kesim
2	Ikkita kesimdan tashkil topgan			B	Nomustaqil kesim
3	Nima qildi? Nima bo’ldi? Kim? Nima? Kimdir? Nimadir? Nechta? Qanday? Qancha? kabi so’roqlarga javob bo’ladi			D	Shaxs – son va zamon shakillaridagi f’el kesimlar hamda bog’lamsiz va bog’lamli ot kesimlar
4	Agar suv bo’lsa, paxta ham ko’payadi.			E	Ot kesim va f’el kesim
5	Mustaqil kesimlar			F	Sodda kesim
6	Faqat bir so’z bilan ifodalangan kesim			G	Ishlasang , tishlaysan

To’g’rijavoblar.