Ona tili va adabiyot o‘quv – uslubiy majmua samarqand – 2019 Qayta tayyorlov kursi yo‘nalishi

Umumlashtiruvchi so`z (qism) va unda tinish belgisi. Uyushiq bo`lakli gapda so`zni jamlovchi umumlashtiruvchi so`z bo`lishi mumkin. Ko`pincha belgilash, bo`lishsizlik olmoshi va jamlovchi ot, jamlovchi son, shuningdek, so`z birikmasi, kengaygan birikma umumlashtiruvchi so`z bo`lib keladi: Uylar, daraxtlar, ko`chalar – hammasi qorong`ulik qa’riga cho`mdi. Ishga yangi qabul qilinganlar: Ahmad, Salim va Akbar boshliqning oldiga kirishsin. Umumlashtiruvchi so`z bilan uyushiq bo`lak bir xil sintaktik vazifani bajaradi. Umumlashtiruvchi bo`lak uyushiq bo`lakdan oldin kelsa, undan keyin ikki nuqta qo`yiladi: Qudratning oldidan ikki o`rtoq: Ilhom va Rustam chiqib keldi. Umumlashtiruvchi bo`lak uyushiq bo`lakdan keyin kelsa, undan oldin tire qo`yiladi: Shu hovli-joy, mana shu daraxtlar, kursi, so`ri – hammasi meniki. Uyushiq va uyushmagan sifatlovchi-aniqlovchi hamda hol. Ketma-ket kelgan, lekin sanash ohangi bilan aytilmaydigan, yozuvda orasiga vergul qo`yilmaydigan aniqlovchi va hol uyushmagan aniqlovchi va uyushmagan hol hisoblanadi. Uyushmagan sifatlovchi-aniqlovchi va uyushmagan hol o`zi bog`langan bo`lakning turli tomoniga oid belgini anglatadi: Qop-qora shirin (uyushmagan aniqlovchi) uzum g`arq pishgan. Ertaga ertalab (uyushmagan hol) ota-onalar majlisi bo`ladi.
BOSH BO`LAKLAR
Bosh bo`laklar – gapning grammatik asosini tashkil etuvchi va boshqa bo`laklarni o`ziga tobelantiruvchi gap bo`lagi turi. Bosh bo`lak – kesim va ega.
Kesim. Kesim – tasdiq/inkor, mayl, zamon shaxs/son ma’nosi va shakliga ega bo`lgan, gapning egasi haqidagi xabarni ifodalovchi bo`lak. Nutqda kesimsiz gap bo`lishi mumkin emas. Gapda kesim bo`lmasa, u o`zbek tili uchun to`liqsiz gap. Kesim qaysi turkum so`zi bilan ifodalansa, shu turkum so`rog`iga javob bo`ladi. U qo`llanishiga ko`ra ikki xil: 1) mustaqil kesim; 2) nomustaqil kesim.
Mustaqil kesim sodda gap tarkibida ham, qo`shma gap tarkibida ham bir xil ma’no beradi. Mas., Karim keldi, lekin Salim kutmadi gapidagi har ikki kesim shu qo`shma gap tarkibida ham, ajratilgan sodda gap tarkibida ham bir xil ma’noga ega. Qiyoslang: Karim keldi. Salim kutmadi.