Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik

63
…
…
Inglizcha ‘‘candle’’ va o‘zbekcha “qandil” o‘rtasidagi 
o‘xshashlikni sezsangiz kerak. Lekin ingliz tilida yana 
bir so‘z bor – 
chandelier
, uning maʼnosi “qandil” bilan 
aynan bir xil. Candle va chandelier bir o‘zakka borib 
taqaladi. Farqi shundaki, 
candle
eski ingliz tiliga 
bevosita lotin tilidan, 
chandelier
esa fransuz tili orqali 
o‘tgan.
Yuqoridagi so‘zlarning etimologiyasiga keladigan 
bo‘lsak, ular lotincha 
candere
– “yiltillab turish, oqarib 
ko‘rinish” feʼliga borib taqaladi. Bu feʼldan Yevropa 
tillarida hosil bo‘lgan so‘z arab tiliga “qandil” shaklida 
o‘tgan, undan fors tiliga, undan esa o‘zbek tiliga o‘tgan.
“Jo‘ra”, “o‘rtoq”, “oshna”. Bu so‘zlarni ko‘p ishlatamiz. Ko‘pincha qo‘shib ishlatamiz. 
Lekin aslida ular bir-biridan maʼno jihatdan farq qilgan. 
Maʼlumotga qaraganda, “jo‘ra”, “o‘rtoq”, “oshna” so‘zlari tanishlarning uch xil 
kategoriyasini bildirgan.
– jo‘ra – ko‘chadagi, mahalladagi tanishlar, ijtimoiy aloqalar bo‘yicha ularga yaqin 
turuvchi boshqa mahallada orttirilgan tanishlar; bu kategoriyaga kiruvchilar bilan choyxona 
va harfonalar uyushtirilgan;
– o‘rtoq – yaqin qarindoshlar ichidagi tengdoshlar va yangi davrdan boshlab sinfdoshlar, 
ular bilan choyxona qilinmagan, balki doim bir-birinikiga mehmonga, hasharga, yordamga 
borish odat bo‘lgan; to‘ylarda, maʼrakalarda asosan o‘rtoqlar xizmat qilgan;
– oshna – boshqa qishloq va shaharlardagi do‘stlar, tanishlar, yangi davrdan boshlab 
esa kursdoshlar ham; boshqa yurtga borganda ularnikida qolish, begona joyda ulardan 
yordam so‘rash odat bo‘lgan; oshnachilik avloddan avlodga o‘tgan – ikki oshnaning 
farzandlari ham oshna bo‘lgan, bir-biriga yo‘lchiliklarda yordam berishda, safar chog‘i 
uyida kutib olishda davom etgan.
“Do‘st” esa ko‘proq balandparvoz, poetik gap bo‘lgan. Keng tarqalmagan. Va har xil 
maʼnoda qo‘llanishi mumkin bo‘lgan.
Shuningdek, yana bir kategoriya bo‘lgan – “sherik”. Bular hamkasblar, umumiy ishga, 
manfaatga ega odamlar bo‘lgan.
Bugungi kunda ijtimoiy munosabatlar ko‘payib ketishi munosabati bilan bu kategoriyalar 
qo‘shilib ketdi (aslida o‘tmishda ham bir kishi ham o‘rtoq, ham jo‘ra bo‘lishi mumkin edi, 
lekin baribir bu juda keng tarqalmagandi). Shu munosabat bilan bu so‘zlar ham sinonimga 
aylanib qoldi.
Eldor Asanov