Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

noqulaylik
keltirib chiqarar edi.
4. 
1969-yildan avtomobillar Kyorns ixiro qilgan oynaartkichlar bilan 
chiqa boshladi
.
Axir o‘n minglab transport vositalarida endi Robert Kyorns yasagan oynaartkichdan
foydalanilishi 
kutilmoqda
.
5
. Aksar advokatlar 
bu ishda
ishtirok etishdan bosh tortishdi, kamiga, bu ishlardan 
charchagan turmush o‘rtog‘i ham uni 
tashlab ketdi
.

---

65
15.4-mashq. 
Quyidagi birliklarni “to‘g‘ri yozilgan” va “noto‘g‘ri yozilgan” kabi 2 ta
guruhga bo‘lib chiqing. “Noto‘g‘ri yozilgan” guruhiga kiritilgan birliklarni to‘g‘rilang va 
daftaringizga ko‘chiring. 

---

66
IV BOB
Shuhrat qoldirmoqqa 
Gerostratdek
. 
Diana maʼbadin yoqmoq shart emas. 
Ko‘plar baxti uchun o‘zlikni jamlab, 
Shu ulkan binoga bir g‘isht qo‘ysak bas. 
(G‘afur G‘ulom)
Odam o‘g‘li, o‘zing bilmay,
Qadam-qadam o‘tajaksan.
Egangning amrini qilmay,
O‘z ko‘nglingni kutajaksan.
Istarsan olamni olsang,
Qorun bo‘lib, ganjga botsang,
Halol-harom – har ne topsang,
Ko‘zing yumib, yutajaksan.
(Maxtumquli)
Fir’avn, Qorun shayton so‘zin mahkam tutti. 
Bul sababdin yer yorildi, ani yutdi. 
Muso kalim nosih bo‘lib so‘zlar aytti, 
Quloq tutmay ul ikkisi bo‘ldi murdor. 
(Ahmad Yassaviy)
Topshiriq. 
Quyida rasmi keltirilgan tarixiy shaxslar haqida nimalar bilasiz? Bilganingizni 
sinfdoshlar bilan o‘rtoqlashing.
19-dars
MEN VA BOSHQALAR

---

67
19.1-mashq. 
Quyidagi gaplarda men so‘zi qanday ma’noda kelganini aniqlang. Uni 
qaysi so‘z bilan alishtirish mumkin?
1.
Har bir inson o‘z “men”ini topishi kerak.
2.
Saidni raqiblari emas, “men”i halok qildi.
3.
Gapingga kirmasa, menga ayt: aqlini kiritib qo‘yaman.
4.
– Olimov.
– Kasal ekan, – dedi kimdir.
– Hasanova.
– Men, – dedim qo‘limni ko‘tarib.
19.2-mashq. 
Nutq sofligini buruvchi birliklarga misollar yozing. 
1. 
Sheva so‘zlari: 
2. 
Jargon so‘zlari:
3. 
Varvarizmlar:
4. 
Vulgarizmlar:
Jamiyatning har bir vakili davlat tilini bilishi lozim. Biz nafaqat o‘zbek tilidagi nutqni 
tushunishimiz, balki sof adabiy tilda so‘zlay olishimiz ham kerak. Quyida adabiy nutqning 
sofligiga putur yetkazuvchi vositalarga quyida misollar berilgan:
1.
Man amaqimni
himoya 
qimimanmi
? 
(sheva so‘zlari)
2.
Ikkala avtomobilni ham “
shapka
”siz oldim. 
(ko‘cha so‘zlari, jargon)
3.
Endi foydasi yo‘q, 
uje
kech qoldik. 
(varvarizm)
4.
Menga qara, 
megajin
, bu yerga hiding ham kelmasin. 
(vulgarizm)
Nutqning sofligiga putur yetkazuvchi vositalardan adiblar badiiy asar qahramonining 
hududiy tegishliligini, xulq-atvorini, madaniy saviyasini haqqoniy ko‘rsatish maqsadida 
foydalanishadi. Shuningdek, ommabop matnlarda varvarizmlar ta’sirchanlikni oshirish 
uchun qo‘llanadi. Bunda ular qo‘shtirnoq ichida beriladi.