Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

Mustaqil bajaraman
TOBLANMOQ — TOVLANMOQ
TOBLANMOQ.
 
Issiqda, o‘tda 
kuydirilmoq. Ko‘chma. Qiyinchiliklarda 
yanada irodali bo‘lib chiqmoq.
TOVLANMOQ.
 
Quyosh nurida, 
yorug‘likda yaltiramoq, yalt-yult etmoq.
ASIL — ASL
ASIL.
 
Eng sifatli, "toza". M: Asil 
kiyimlardan oling.
ASL.
 
Eng dastlabki, haqiqiy. M: 
Asl nusxa. Asl maqsad.
MATN MUALLIFINING NUQTAYI NAZARIGA BAHO BERISH

---

159
Topshiriq. 
Matnni diqqat bilan o‘qing. 
SERIALLAR VA BIZ
Istanbul universiteti doktoranti, kinoshunos Otabek Tillayevning maqolasidan parcha
Oppoq qog‘ozdagi dog‘...
Atrofingizga sinchiklab nazar soling, g‘arbona dunyoqarash va madaniyatimizni sintez 
qilishga urinish bizning ham qadriyatlarimizni yo‘q qilmoqda. Endilikda nafaqat bolalar va 
o‘spirinlar, hatto kattalar ham ekranda ko‘rganlarini o‘z hayotlariga olib kirishga harakat 
qilishmoqda.
Ammo gap bolalar haqida borar ekan, masalaning naqadar og‘riqli va dolzarb ekani 
yanada oydinlashadi.
Bu – barchamizni sergak va hushyor torttirishi lozim. Chunki bolalar bamisoli oppoq 
qog‘oz. Ammo, afsuski, bu oppoq qog‘ozga bugun ajnabiy seriallarning dog‘i va nuqsi 
urmayapti, deb hech kim ayta olmaydi.
Seriallarning yoshlar ongi va ruhiyatiga, ma’naviy dunyosiga jiddiy raxna solishi ko‘plab 
ilmiy misollar bilan isbotlangan. Nottingem universitetining bolalar psixologi, professor 
Elizabet Nyusonning aytishicha, bola balog‘at ostonasiga qadam qo‘ygach, o‘zi uchun 
namuna izlaydi. Ushbu model uning o‘z oila a’zosi yoki biron san'atkor va hatto u tomosha 
qilgan filmlardagi zo‘ravonlik timsoli ham bo‘lishi mumkin. Bola o‘zi intilgan ushbu modelga 
beixtiyor taqlid qilishga urinadi.
Endi yaqin o‘tmishimizga qaytamiz. Esingizda bo‘lsa kerak: “Ramayana” seriali 
namoyish etilganda, aksar bolalar Ram va Lakshmanga aylanib, kamon-paykon bilan 
bir-birining ko‘zini chiqargan, “Jumong” namoyish etilganda esa o‘zicha qilich yasashga 
tushib ketgandi. Bu – bizning xulosa chiqarishimiz kerak bo‘lgan, yosh avlod o‘zining boy 
tarixi bo‘lgani holda o‘zga yurtning o‘tmishi va madaniyatiga mahliyo bo‘lib o‘sgan yaqin 
tariximizdir.
Xo‘sh, bugun-chi, bugun? Bolalarimiz nimalarni tomosha qilib ulg‘ayyapti? Kunning 
necha soatini ijtimoiy tarmoqlar yoki televizor qarshisida o‘tkazyapti? Maktab darsliklaridan 
tashqari oxirgi marta qaysi kitobni o‘qidi?
Qancha umrimiz yelga sovurilmoqda?
Aslida, barcha seriallarning mushtarak bir xususiyati bor: serialning har bir qismi, 
odatda, eng kulminatsion nuqtada yakunlanadi va “Keyingi qismda nima bo‘larkin?” degan 
savol tomoshabin miyasida aylanaveradi... Bu holda u keyingi qismni eng kamida bir kun, 
ba’zan esa haftalab yurak hovuchlab kutishiga to‘g‘ri keladi. Bunga esa hammaning ham 
sabri dosh bera olmasligi aniq va tabiiyki, endi uyda, ko‘cha-ko‘yda va hatto ishxonada 
ham serial muhokama mavzusiga aylanadi.
Ya’ni qiziqish maroqqa, maroq hayajonga, hayajon esa telbavor tutqunlikka aylanadi. 
Kunlar shu yo‘sin o‘taveradi, oltinga teng umr esa yelga sovurilaveradi.
Agar bugun televizor, internet va ijtimoiy tarmoqlarda kechirayotgan vaqtimiz hisoblab 
chiqilsa, ishonaveringki, labimizga uchuq toshiradigan darajadagi dahshatli raqamlar 
paydo bo‘ladi.