Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

36
9.3-mashq. 
Quyidagi savollarga javob bering.
1. 
Vaziyatga qarab qo‘yiladigan yana qanday ismlarni bilasiz?
2. 
Siz “vaziyat talab qiladigan” ismlarga qanday qaraysiz?
3. 
Siz tanigan-bilganlar orasida kamyob ismli kishilar bormi? Misol keltiring.
Tilimizga 
bosh harf
degan tushuncha XX asr 1-yarmida kirib kelgan. Arab alifbosi 
asosidagi eski o‘zbek yozuvida 
bosh harf, kichik harf
degan shakl yo‘q edi. 
Amaldagi qoidalarga ko‘ra, quyidagi so‘zlar bosh harf bilan yoziladi:
1. 
Kishi nomlari:
Aziza, Olimov, Nosir qizi, Beruniy
kabi.
2. 
Joy nomlari:
Yaqin Sharq, Janubiy Koreya, Andijon
kabi. 
3. 
Osmon jismlari nomlari:
Quyosh, Oy, Mars, Hulkar, Tinchlik dengizi
(Oydagi relyef 
nomi) kabi. 
4. 
Qo‘shtirnoq ichida yoziladigan nomlar:
“Xalqlar do‘stligi” (san’at saroyi), “Biz” 
(o‘quv markazi), “Jajji akademik” (jurnal), “Paxtakor” (stadion), “O‘zbekiston xalq artisti” 
(unvon), “Qo‘rqma” (roman), “Ermak” (pista)
kabi. 
5. 
Bayram nomlari:
Mustaqillik kuni, Ramazon hayiti, Navro‘z bayrami
kabi.
6. 
Gaplarning birinchi so‘zi:
Bir kuni Afandi ovga chiqibdi
kabi. 
7. 
She’rning har bir satridagi birinchi so‘z:
Sen qaydan bilasan, balki, meni ham,
Kimdir qaydadir jim o‘ylayotgandir.
(Abdulla Oripov)
8. 
Birinchi harflardan iborat qisqartmalar:
BMT, DTM, AES
kabi. 
Ortiq, Nishon, Qo‘shoq 
Biror a’zosi juft yoki ortiqcha tug‘ilgan chaqaloqqa qo‘yilgan.
O‘rol
Bola kindigiga o‘ralib tug‘ilganda qo‘yilgan.
Bo‘rivoy, Bo‘rigul
Bola tishi ko‘ringan holda tug‘ilganda qo‘yilgan.
Ochil
Bola tug‘ilganda eshitmayotgani yoki ko‘rmayotgani aniqlansa 
qo‘yilgan.
Safar, Muharram
Qamariy oylar – safar va muharram oylarida tug‘ilgan 
farzand larga qo‘yilgan.
Hasan, Husan; Fotima, 
Zuhra; Hasan, Zuhra; 
Fotima, Husan
Egizak farzandlarga qo‘yilgan.
Tohir, Zulayho
Egizaklardan keyin tug‘ilgan farzandlarga qo‘yilgan.