Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

[5]

---

182
O‘zbekistonning noyob va kamayib borayotgan o‘simlik va hayvonlari to‘g‘risidagi das-
tlabki maʼlumotlar 1974-yil taʼsis etilgan “Qizil kitob”da o‘z aksini topgan. Umurtqali hay
-
vonlar (baliqlar, sudralib yuruvchilar, qushlar, sut emizuvchilar) ning 63 turi, o‘simliklarning 
163 turi haqida ilk bor mukammal maʼlumotlar 1984-yil bosmadan chiqqan “Qizil kitob”da 
keltirilgan. Masalan, dunyoga dong‘i ketgan lola va sallagullar, qimmatbaho o‘simlik-yet-
mak, dorivor o‘simlik bozulbang, shirach va shunga o‘xshash nafis gulli o‘simliklar, Buxoro 
bug‘usi (xongul), sayg‘oq, jayron, tog‘ qoploni, Tyanshan qo‘ng‘ir ayig‘i kabi noyob hayvonlar. 
[7]
“Qizil kitob” – davriy nashr, uning sahifalari hech qachon tugallanmaydi, Keyingi yillarda 
olib borilgan izlanishlar o‘lkamiz florasiga mansub yana 138 turdagi o‘simlikni “Qizil kitob”
-
ga kiritish lozimligini ko‘satmoqda. 1998- yil maʼlumotlariga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikas
-
ining “Qizil kitob”iga kiritilgan o‘simlik turlarining soni 301 tani tashkil etgan bo‘lsa, yangi 
nashrdan 48 oilaga mansub 313 tur o‘simlik o‘rin oladi. Shu o‘rinda savol tug‘iladi: “Inson, 
sen nimalar qilyapsan? To‘xta! O‘z uyingni qachongacha vayron qilmoqchisan?”
 [8]
(Internet manbalaridan)
Yo‘qolish xavfidagi turlar soni [6]
T/R
Taksonlar
Turlar
Kenja 
turlar
Jami
Umumiy turlar 
soniga nisbatan % 
hisobida
1.
Sut emizuvchilar
227
93
320
6.2
2.
Qushlar
264
167
431
4.6
3.
Sudralib yuruvchilar
74
61
135
1.8
4.
Amfibiyalar
34
7
41
2.8
5.
Chuchuk suvdagi baliqlar
169
25
194
3.5
6.
Yuksak o‘simliklar
25000 
dan kam 
emas
10 dan kam emas
55.1-mashq. 
Bo‘sh o‘rinlarni matn asosida to‘ldirib, gaplarni daftaringizga yozing.
1. Sut emizuvchilarning ___ foizi qirilib ketish xafi ostida qolmoqda.
2. Qushlarning ___ ta kenja turlari yo‘q bo‘lish arafasida.
3.Chuchuk suvlarda yashovchi baliqlarning __ ta turi halokatga mahkum. 
4. Yuksak o‘simliklarning ___ foizi yo‘qolib ketishi mumkin. 
5. Sudralib yuruvchilarning jami __ ta turi kamayib ketgan.

---