Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

Mustaqil bajaraman

---

176
54-dars
Topshiriq. 
Quyidagi savollarga og‘zaki javob bering. 
1. Quyidagi Orol dengizining rasmlarini ko‘rib, nimani tushundingiz?
2. “Insonning tabiatga ta’siri” deganda nega ko‘pchilik tabiatga zarar keltirishni 
tushunadi? Buning sababi nimada?
3. Bir jumlani ko‘pchilik har xil tushunadi. Buning sababi nimada deb o‘ylaysiz? 
4. Quyidagi she’riy parcha yordamida rasmlarga sarlavha topib, o‘z munosabatingizni 
qisqa jumlada ifodalang:
Xasta holing, xasta o‘yga botursan,
Bemajol, bemador, behol yotursan. 
Doding bilan dunyoni uyg‘otursan, 
Ketib qolma, Orolim! (Muhammad Yusuf) 
Tilmiz tarixida qo‘llanib, hozirda uning o‘rnini boshqa tildan o‘zlashgan so‘zlar 
egallagan birliklarimiz ham bor. Quyida ana shunday 
“Unutilgan so‘zlar”
dan namunlar 
keltiramiz:
im
 – parol // 
o‘ron
 – parol 
archi
 – sumka 
utug
 – dazmol, utyuk
ulatu
 – dastro‘mol
N.Jo‘raqo‘ziyevning “Im bilsa, er o‘lmas” 
maqolasi asosida tayyorlandi.
TI
L SANDIG
‘I
UNUTILGAN SO‘ZLAR

---

177
Topshiriq. 
Matnni diqqat bilan o‘qing. 
1994- yilda braziliyalik fotojurnalist Sebastyan Salgado Ruandadagi qatliom 
dahshatlarini suratga olib, uyiga qaytdi. U Braziliyaning o‘zi tug‘ilgan Minas-Jyerays 
hududidagi cheksiz o‘rmonda xotirjamlikda yashab, o‘ziga kelmoqchi bo‘ldi.
Ammo u bu yerda ko‘rganidan dahshatga tushdi: bir necha yil ichida yam-yashil va 
jonivorlarga boy bo‘lgan o‘rmon qurigan, shovullagan daryo tashlandiq yerga aylangan, 
yovvoyi tabiat ham izsiz yo‘qolgan edi. Bir paytlar quyuq o‘rmon bo‘lgan yerning atigi 0,5 % 
hududidagina daraxtlar qolgandi. 
Shunda uning turmush o‘rtog‘i Leliya o‘rmonni avvalgi holiga qaytarish uchun harakat 
qilishlari kerakligini aytdi. Sebastyan bu taklifni qo‘llab-quvvatladi va oila ilgarigi o‘rmon 
hududiga daraxt ekishga qaror qildi.
Salgadolar dastlabki 
nihollarni 1998- yilda ekishdi, 
ammo bunday ulkan hajmdagi 
ish uchun ikki kishi kamlik 
qilardi. Maydoni 1 754 akr 
bo‘lgan o‘rmonni tiklash uchun 
ular 24 kishini yollashdi.
Shu bilan birga Sebastyan 
bu loyihani moliyalashtiradigan 
va qo‘llab-quvvatlaydigan 
hamkorlarni ham izladi. O‘z 
missiyasiga boshqalarning 
e’tiborini tortish uchun oila 
“Instituto Terra” ekologik 
tashkilotini tuzdi.
2019- yilga kelib 293 turdagi 
4 mln tupdan ortiq daraxt o‘tqazildi va 1 502 akr tropik o‘rmon tiklandi. Tashlandiq hudud 
yana ko‘rkam holiga qaytdi.

---

178
O‘rmon tufayli butun ekotizim qayta tiklandi. Bu yerga jonivorlar qaytdi. Tropik 
mikroiqlim tiklanganligi bois yog‘inlar miqdori ham oshib, qurigan irmoqlar to‘lib oqa 
boshladi. 
(Kun.uz)