Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

TI
L SANDIG
‘I
Topshiriq. 
Quyidagi matnni diqqat bilan o‘qing. Matnni quyidagilarga amal qilib 
kengaytirib yozing: 
– matnni kengaytirish qoidalariga amal qiling;
– asosiy mazmundan uzoqlashib ketmang;
– adabiy til me’yorlariga amal qiling
Mustaqil bajaraman

---

189
QIZIL PANDALAR
Ko‘pchilik qizil pandalar haqida eshitmagan 
bo‘lsa, ajab emas. Negaki bu momiq, yoqimtoy hay-
vonlar kamayib ketmoqda. Pandalrning o‘rtacha 
umri 10-15 yildan oshmaydi. Ular qizg‘ish mo‘yna, 
niqobli yuz va momiq dumga ega. Kattaligi ham uy 
mushugidek. Bu ajoyib hayvonlar Himoloy tog‘lar-
ining janubi-sharqida deyarli 4000 metr balandlik-
da hayot kechiradi. Qizil pandalar quruq, issiq iqlim 
sharoitida yashay olmaydi. Ularga harorat +25 da-
rajadan yuqori bo‘lmagan joylar ma’qul keladi. 
Qizil pandalar yenotlarning uzoq qarindoshlari 
bo‘lib, ko‘p vaqtini daraxtlarda o‘tkazadi va vege-
tarian tarzda oziqlanadi. So‘nggi yillarda qizil pan-
dalar populyatsiyasi sezilarli darajada pasaygan. 
Himoloy tizmalarida ularning soni uchdan bir qism-
ga kamaydi. Bu esa ularni xavf ostidagi va yo‘qolib 
borayotgan turlar sifatida qayd etilishiga olib keldi. 
Ekologlar ta’kidlashicha, bu kamayishning aso-
siy omillari quyidagilar:
– mo‘ynasi uchun ovlanishi; 
– o‘rmonzorlarning keskin qisqarib, daraxtlarn-
ing kesilishi; 
– xonaki itlar keltirib chiqargan kasalliklar.
Shuningdek, iqlim o‘zgarishi ham qizil pandalarning kamayishiga olib kelmoqda.

---

190
Topshiriq. 
“Inson va tabiat” mazusida ijodiy matn tuzing.
Bu haqida o‘z fikringizni yozma bayon qiling: 
– ijodiy matnni esse talablari bo‘yicha yozing;
– fikrlaringizni izchil va savodli ifodalang;
– har ikki tushunchani to‘liq izohlang;
– bu tushunchalar haqida o‘z fikringizni misollar bilan dalillang;
– hozirgi davr va muhitdan kelib chiqib o‘z xulosangizni bering.