Ona tili o‘qitish metodiкasi

ota, ona, boradi
kabi 
so‘zlarni 
ata, ana, baradi
 
kabi aytuvchi a-lovchi shevalar va 
yer, yel
 
deguvchi
y-
lovchilar hamda 
djer
, 
djil
 
deb aytuvchi dj-lovchi 
shevalarga bo‘linadi. Bu sheva vakillarining barchasi millat jihatdan 
o‘zbekdir. Ana shu dialekt va shevalar Respublikamiz hududida (va 
undan tashqarida) yashovchi o‘zbeklar uchun aloqa vositasi (sheva 
nutqi) bo‘lib xizmat qiladi. O‘zbek dialektlaridagi mana shu xilma-
xillik o‘quvchilar nutqiga ta’sir yetmay iloji yo‘q. 

---

66
O‘zbek xalq shevalaridagi fonetik har xilliklar, ko‘p hollarda, 
o‘zbek adabiy tilida so‘zlarning orfoepik qoidalar asosida talaffuz 
etishga mone’lik qiladi. Bu orfoepik xatolar orfografik xatolarning 
kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Masalan, qipchoq dialektiga mansub 
o‘quvchilarning ko‘pchiligi so‘z boshida adabiy tildagi 
y 
o‘rniga 
j
talaffuz qilishadi (
yo‘q
–
jo‘q, yigit
–
jigit
); 
u, i 
unlilari bilan boshlangan 
ayrim so‘zlarning oldiga 
j
ni qo‘shib aytishadi (
uzum
–
juzum, iliq
–
jiliq
); so‘zning o‘rtasida yoki oxirida kelgan 
g‘
tovushini 
v 
bilan 
almashtiradi (
to‘g‘ri
–
 uvri, tog‘ 
–
 tov
), 
p, k
tovushlarini 
b
, 
g 
bilan 
almashtirib aytishadi (
qop 
–
qab, ko‘k 
–
 ko‘g
) va h.k., bu esa 
o‘quvchilarda orfoepik va orfografik savodxonlikni ta’minlashni 
birmuncha qiyinlashtiradi. 
O‘zbek dialektlari morfologik jihatdan ham adabiy til 
me’yorlaridan ma’lum darajada farq qiladi. Masalan, qipchoq 
dialektiga mansub o‘quvchilar tomonidan qaratqich kelishigining 
qo‘shimchasi