“Она тили ў?итиш махсус методикаси” номли дарслик

Erkin diktant. 
  
Erkin diktant bayonnnng soddaroq bir ko‘rinishn bo‘lib, odatda yordamchi 
mehnat ta’limi maktabining 3-4 sinflarida o‘tkaziladi. 
  
Erkin  diktantda  o‘quvchilar  so‘z  va  grammatik  formalarni  o‘zgacha,  zrkin 
ishlata oladilar.  Erkin  diktant  o‘tkazish  metodi  kuyidagichadir:  O‘quvchi  tanlangan 
matn  sarlavhasini  doskaga  yozadi  va  matnni  bir  marta  o‘qiydi.  Agarda  matnda 
o‘tilmagan  orfogramma  va  notanish  so‘zlar  bo‘lsa,  doskaga  yozib  ko‘rsatiladi, 
tushuntiriladi.  O‘quvchilarning  qanchalik  tushunganliklarini  aniqlash  maqsadida 

---

 
117 
matn yuzasidan savol-javob o‘tkaziladi. Shundan so‘ng o‘qituvchi matnni bir martta 
o‘qib  eshittiradi.  Co‘ngpa  bo‘limlarga  bo‘lib  o‘qiydi.  Agar  o‘qituvchi  3  ta  gan 
o‘qisa,  o‘quvchi  xuddi  shu  fikrni  ko‘proq  gaplar  orqali  ifoda  etishi  mumkin.  Bir 
bo‘limni  bolalar  yozib  bo‘lgach,  o‘qituvchi  keningi  bo‘limni  o‘qiydi.  Ish  shu 
yo‘sinda  davom  etadi.  Erkin  diktant  o‘quvchilarni  o‘qilgan  matnni  yaxshiroq  esda 
saqlab  qolishda  ,  atrofdagilar  nutqini  diqqat  bilan  tinglashda,  og‘zaki  va  yozma 
nutqni o‘stirishda, muxim ahamiyatga ega. O‘quvchi erkin diktant matnidagi sujetni 
tushunib  olganlarini  yozish  bilan  birga  undagi  so‘z    va  so‘z  birikmalarini  mustaqil 
nutkda  ishlatishga,  ularni  to‘g‘ri  yozishga  harakat  qiladi.  O‘tilgan  tinish 
belgilarining  ishlatilishini  o‘zlashtirish,  mustaxkamlashda  ham  erkin  diktantning 
ahamiyati  katta.  Sinfdagi  uo‘quvchilarning  bilim  saviyasi,  o‘zlashtirishiga  qarab, 
erkin  diktant  matni  ham  murakkablasha  boradi,  undagi  so‘zlarning  soni  ham  orta 
boradi. 
 
Erkin   diktant   dars   tarkibida   bir   bosqich   sifatida   mashq   tarzida 
o‘tkaziladi.        Shuning      uchun      ta’limiy      diktantdagi      so‘zlar      soni      kontrol 
diktantlardagi so‘zdardan oz bo‘ladi. 
  
Erkin  diktantni  o‘qituvchi  parta  oralab  tekshiradi  yoki  daftarlarni  yig‘ib 
oladi.  O‘qituvchi  erkin  diktant  o‘tkazishda  o‘quvchilardan  matnni  aynan  o‘zidek, 
o‘zgartirmasdan  yozishnn  talab  qilmaydn.  O‘quvchi  yozma  ishda  so‘zlarni 
almashtirib, gaplarni kengaytrib yoki qisqartirib yozishi mumkii. 
   
Shunday  qilib,  erkin  diktant  bir  tomondan  o‘quvchilarning  orfografik,  
punktuatsion  va  stilistik  xatolarining  kamayib  borishiga  yordam  bersa,  ikkinchi 
tomondan ularni bayon, insholar yozishga o‘rgatadi, yozma nutqlarida boshqalarning 
gapini  o‘zgartirib,  o‘zgacha  ishlatishga  urgatib  boradi,  bog‘langan    yozma  nutqini   
rivojlantiradi.