1
Raxmanova V.S.
ONA TILI O‘QITISH MAXSUS METODISASI
IQTISOD-МOLIYA
2
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
Raxmanova V.S.
Ona tili o‘qitish maxsus metodikasi
(Yordamchi mehnat ta’limi maktabida ona tili o‘qitish metodikasi) fanidan darslik
Ixtisoslik 141800 Defektologiy bakalavr bosqichi uchun
Toshkent
“IQTISOD-MOLIYA”
2007
Taqrizchilar:
3
Pedagogika fanlari nomzodi, dotsent Nurkeldiyeva D.A.
Pedagogika fanlari nomzodi, dotsent Shomahmudova R.SH.
Raxmanova V.S.
Ona tili o‘qitish maxsus metodikasi. Oliy oquv yurtlari uchun darslik
O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi.- T.: “IQTISOD-
MOLIYA”2007-140 b
Mazkur darslikda yordamchi maktabda ona tili o‘qitish metodikasining
umumiy masalalari hamda savod o‘rgatish, o‘qishga o‘rgatish, grammatika va imlo,
nutq o‘stirish metodikalari yordamchi mehnat ta’limi maktabining maqsad va
vazifalarini hisobga olgan holda bayon etilgan. Qo‘llanmada ona tili metodikasining
barcha bo‘limlarida ishlar yordamchi maktabda ta’lim oluvchi aqli zaif, oligofren
o‘quvchilarning rivojlanishidagi o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda
korreksion yo‘nalishda tashkil etilishi yoritilgan.
Kitob V142300 defektologiya yo‘nalishi uchun 2006 yilda chop etilgan «Ona
tili o‘qitish maxsus metodikasi» namunaviy dasturi asosida tuzilgan bo‘lib, talabalar
uchun mo‘ljallangan. Undan umumta’lim maktablarda integratsiyalashgan ta’limni
amalga oshiruvchi resurs o‘qituvchi-oligofrenopedagog hamda maxsus muassasa
o‘qituvchilari foydalana olishlari mumkin.
© “IQTISOD-MOLIYA”,2007
© Raxmanova V.S., 2007
Kirish
4
Mustaqillikka erishgan hozirgi davrning muhim talablaridan biri, bozor
munosabatlari shakllanayotgan mazkur jarayonga mos keladigan, yangicha
fikrlovchi yoshlarni tarbiyalashdan iborat. I.A.Karimov ta’kidlaganidek, «fikrlash,
ishlash va yashash madaniyatiga ega bulgan mustaqil shaxsni voyaga yetkazishimiz
zarur».
Oila, jamiyat va davlat oldidagi mas’uliyatni chuqur anglaydigan yetuk
shaxsni tarbiyalash hamda axloqiy pok, jismonan baquvvat Vatan tuyg‘usi bilan
sug‘oriladigan fidoiy inson, izlanuvchan, tashabbuskor avlodni o‘qitish va
tarbiyalash O‘zbekiston Respublikasi xalq ta’limining bosh maqsadlaridan biridir.
Biroq xalqimiz orasida alohida ehtiyojli odamlar ham mavjud. Ular hamma qatori
dastur talablariga amal qilgan holda ta’lim jarayonida qatnasha olmaydilar. «Inson
huquqlari dekloratsiyasi», «Bolalar konvensiyasi», «Salomanka dekloratsiyasi»,
O‘zbekiston Respublikasi «Ta’lim hamma uchun» milliy dasturi kabi va boshqa
hujjatlar ularning huquqlarini ximoyalab, jamiyatda hamma qatori yashashi uchun
zarur shart-sharoitlar yaratilishini talab etadi.
O‘zbekiston Respublikasi prezidenti I.A. Karimov 2004 yilni «Mehr va
muruvvvat yili» , 2005 yilni «Sixat salomatlik», 2006 yilni «Shifokorlar va
homiylar» yili deb e’lon qildilar. Bu yillarning alohida ehtiyojli odamlar ta’limiga
tegishli jixatlari ko‘p. «Mehr va muruvvat», «Sog‘lom avlod» kabi va boshqa
dasturlarda aholining ijtimoiy muxofazasini kuchaytirishga, sog‘lomlaHtirishga,
kasalliklarni oldini olishga, jamiyatimizda ahillik, bag‘rikenglik, mehr-oqibat,
millatlararo do‘stlik va hamjihatlik muhitini mustahkamlashga, xususan kam
ta’minlangan oilalar, nogironlar, boquvchisidan judo bo‘lgan bolalar, alohida
ehtiyojli odamlarni moddiy-ma’naviy qo‘llab-quvatlashga katta e’tibor berildi.
Xalqimizning bunday qadimiy an’ana va qadriyatlarini hayotga chuqurroq singdirish
zarurligi alohida ta’kidlab o‘tildi. Dasturlar yuzasidan defektologiya soxasida ham
talaygina ishlar amalga oshirildi. Bu borada dastavval jismoniy yoki ruhiy
rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan alohida ehtiyojli odamlarga, maxsus yordamga
muxtoj bolalarga berilajak e’tibor katta ahamiyatga ega.
5
Birlashgan millatlar tashkilotining «Ta’lim hamma uchun nomidagi
Salomanka dekloratsiyasi»ga javoban O‘zbekiston Respublikasida 2005 yilda «
Ta’lim hamma uchun» milliy dasturi tuzilib, ushbu dasturni joriy qilish bosqichlari
belgilab olindi.
Jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalar, alohida ehtiyojli
odamlar orasida oligofren bolalar son jixatdan nisbatan qo‘proq uchrab turadi.
Hozirgi kunda ular maxsus yordamchi maktabgacha tarbiya mussasalarida va
yordamchi mehnat ta’limi maktablari, maktab-internatlari yoki umumta’lim
muassasalarida me’yorda rivojlangan tengdoshlari orasida integratsiyalashgan
ta’limga jalb etilib hamma qatori oddiy sinfda yoki yordamchi sinflarda ta’lim
olmoqdalar. Ushbu muassasalarning asosiy vazifasi aqli zaif bolalar ijtimoiy
adaptatsiyasini amalga oshirish, ya’ni aqlan zaif bolalarni mustaqil hayotga
tayyorlash, ularni jamiyatda o‘z o‘rnini topib, hamma qatori mehnat qilib, yashab
ketishiga yordam berish.
Kadrlarni tayyorlash milliy dasturiga binoan yaratilgan uzluksiz ta’lim tizimida
aqli zaif debil bolalar ham endilikda 9 yil majburiy va yana 3 yil majburiy-ehtiyoriy
ta’limga jalb etilmoqdalar. Ushbu talabdan kelib chiqqan holda hozirgi kunda
yordamchi maktab bitiruvchilari uchun maxsus mehnat koledjlari tashkil etilgan.
Ayrim kasb-hunar kollejlarida esa, ular uchun maxsus guruhlar faoliyat ko‘rsatib
kelmoqda.
Mazkur kitobning maqsadi oliy o‘quv yurtida bakalavriatning defektologiya
yo‘nalishida ta’lim oluvchi talabalarni «Yordamchi mehnat t’limi maktabida ona
tili uqitish metodikasi» fanini o‘rganib, ona tilidan aqli zaif o‘quvchilarga mustaqil
hayotda zarur bo‘lgan hajmdagi bilim, ko‘nikma va malakalarni berish,
shakllantirish yo‘llari, usullari haqidagi nazariy va amaliy bilimlar bilan
qurollantirish.
O‘quv qo‘llanmada maxsus metodikaning barcha bo‘limlari yoritilgan bo‘lib,
har bir mavzuda amaliy xarakterdagi topshiriqlar, adabiyotlar ro‘yxati berilgan.
Ushbu topshiriqlar talabalardan dastur va darsliklarni o‘qib, o‘rganib, tahlil etishga,
kuzatilgan darslarni tahlil etishga, adabiyotlar ustida mustaqil ishlashga, o‘z
6
bilimini sinab ko‘rishga, nazorat etishga undaydi. O‘quv qo‘llanmada Kadrlar
tayyorlash Milliy dasturining maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda,
zamonaviy o‘zbek, horijiy o‘quv adabiyotlar jalb qilinib, ularning muayyan
mazmuni o‘zbek tilida ona tilini o‘qitish metodikasiga doir o‘quv adabiyotlari bilan
q-iyosiy tahlil etilib yozilgan.
Muallif ushbu kitobni tayyorlashda o‘zlarining qimmatli maslahatlarini
ayamagan taqrizchilar p.f.n. dotsent Nurkeldiyeva D.A., p.f.n., dotsent
Shomahmudova R.SH.larga minnatdorchiligini bildiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |