“Она тили ў?итиш махсус методикаси” номли дарслик

  
Kirish  diktantini    mehnat  ta’limi  maktabining  1-9  sinflarda  qo‘llash 
mumkin. Diktantning bu turi uch xil variantda o‘tkaziladi. 
1-
 
Variant:  o‘qituvchi  o‘tilgan  mavzuga  mos  biror  matnni  diktantlar tuplamidan 
tanlaydi va uni chiroyli yozish qoidalariga katyiy rioya qilgan xolda doskaga yozadi. 
Masalan: 3- sinfda «Darak ran»  mavzusi o‘tilganda darak gapning oxiriga yozuvda 

---

 
111 
nuqta kuyilishi va har bir darak ganning bosh harf bilan boshlanishi   ukuvchilarga  
tushuntiriladi.      Buning     uchun            o‘qituvchi  doskaga  yozilgan  matnni  shoshmay 
ukiydi,  so‘ngra    bolalar  matn  mazmunini  tushunganyoki  tushunmaganini  aniklash 
maqsadida  savollar  beradi.  Savol-  javobdan  keyin  matnni  ukituvchi  ikkinchi 
marotaba o‘qiydi.  So‘ngra darak gaplar oxiriga nuqta qo‘yilishini va nuqtadan keyin 
bosh harf bilan yozilishini eslatib utadi. Shundan keyin matn berkitiladi: o‘qituvchi 
har  bir  ganni  aloxida  diktovka  qiladi.    Nuqta  qo‘yilishini  aytmaydi.      Matn    yozib 
tugatilgandan  keyin  doskadagi  matn  ochiladi.  O‘quvchilar  yozganlarini  doskadan 
tekshiradilar. 
2-
 
Variant: kursatish diktantining bu turi birinchi variantdan ozgina fark kqladi.       
Doskada  matn  tuliq  yozilmaydi,    balki  orfografiyasi  ukuvchilarga  tushuntirilishi 
kerak bulgan so‘zlargina yoziladi xalos. Masalan 4 yoki 5 sinfda "So‘z oxirida ba’zi 
undoshlarning  aytilishi  va  yozilishi"  mavzusi  utiladi.  Bu  mavzu  o‘tilganda  so‘z 
oxirida  jarangli  undoshlar  jarangsizlanib  eshitilsa ham,  ammo  yozuvda  har doim  b 
va  d  yozilishi  haqida  ma’lumot  beriladi,  bu  ma’lumotni  o‘quvchilarning  xotirasida 
yaxshi qoldirish, ularda orfografik malaka hosil qilish uchun ko‘rsatish diktantining 
3 variantidan foydalanish mumkin. Masalan, O‘qituvchi "Yulda" matnini bir marta 
o‘qib beradi. 
  
Matnning          mazmunini    bir  ikki  o‘quvchidan    so‘ragach,  o‘qituvchi 
doskaga  Maxmud,      Axmad,      maktab,      ushlab,  oldi,      quvonib    ketdi,      yetishdi   
so‘zlarini  yozadi.  Doskaga  yozilgan  so‘zlarni  3-4  o‘quvchiga,      uqitadi.  Maktab, 
ketdi  kabi  so‘zlar  uqilganda  -b  urnida  –p,  -  d  urnida  -t  eshitilsa  ham,  yozuvda  har 
doim  -b  va  -d  yozilishini  yana  eslatadi.  Savol  javobdan  keyin  doskadagi  so‘zlar 
berkitiladi.  O‘qituvchi  matnni  diktovka  qila  boshlaydi.  O‘quvchilar  yozishga 
kirishadilar,  so‘ng  yozganlarini  tekshiradilar.  Oradan  bir  necha  minut  o‘tgach, 
o‘qituvchi daftarlarni yig‘ib oladi va dars yakunlanadi.          
   
Ikkinchi  variantda  diktant  uchun  matn  ukuvchilar  qo‘lidagi  "Ona  tili» 
darsligi  yoki  "O‘qish  kitobi"dan  tanlanadi.  O‘qituvchi  uzi  matnni  sinfda  bir  marta 
o‘qib beradi, ukuvchilar tinglaydilar. Matn o‘qib bulingach, uning mazmuni bir ikki 

---

 
112 
o‘quvchidan  suralishi  ham  mumkin.  Agar  matnda  anglash  kiyin  bulgan  so‘zlar 
uchrasa, ularpi o‘qituvchi doskada qanday yozilishini tushuntiradi. 
  
Shu  so‘zlar  ikki  uch  o‘quvchiga  uqitiladi.  O‘quvchilar  uz  kitoblarini 
berkitib  kqyadilar.  Doskaga  yozilgan  so‘zlar  ham  berkitiladi.  O‘qituvchi  matnni 
diktovka  qiladi,  o‘quvchilar  yozishga  kirishadilar.  Kurish  diktantining  uch  xil 
variantidan  qaysi  biri  kuproq  foyda  bersa,  ish  jarayonida  kulaylik  tug‘dirsa,  shu 
variant  qullanilishi  kerak.  Yuqoridagi  variantlar  uchun  beriladigan  matn  mazmuni 
sinfdagi barcha ukuvchilarga tushuntiriladi. Shu bilan birga diktantdagi so‘zlar soni 
har darsda oshib borishi kerak. 
  
Diktantning  bu  turini  kurish  diktanti  deb  atalishining  sababi  shundaki  bu 
diktantda  asosan  ukuvchining  kuruv  idroki  katnashadi,  o‘quvchilarning  ba’zilarida 
eshituv  idroki  vositasi  bilan  so‘zlarni  to‘g‘ri  yoza  olish  malakasi  usmay  qolgan 
bo‘lishi mumknn.