“Она тили ў?итиш махсус методикаси” номли дарслик

3. 5.  Yordamchi mehnat ta’limi maktabida sinfdan tashqari o‘qish. 
Reja 

---

 
66 
1.  Yordamchi  mehnat  ta’limi  maktabida  sinfdan  tashqari  o‘qish  ishlarining 
ahamiyati, maqsadi .  
2. Sinfdan tashqari ishlar va sinfdan tashqari o‘qish.  
3. Sinfdan tashqari o‘qish ni tashkil etish yo‘llari.  
4. Sinfdan tashqari o‘qish burchagi.  
5. Sinfdan tashqari o‘qishni nazorat qilish yo‘llari.  
           Ta’lim-tarbiya jarayoni sinf va sinfdan tashqari mashg‘ulotlardan iborat.  
Sinf va sinfdan tashqari o‘qish ishlari mazmunan bir-birini to‘ldiradi va maktab 
oldidagi vazifalarni  to‘liq  amalga oshirilishini ta’minlaydi.  
Yordamchi  maktabda  sinfdan  tashqari  o‘qish  ishlari  uchinchi  sinfdan 
amalga  oshiriladi.    Sinfdan  tashqari  o‘qish  ishlari  o‘qish  va  nutq  o‘stirish 
dasturida  ko‘rsatilgan  xajmdagi    materiallaridan  ancha  kengrok  bo‘lib, 
o‘quvchilarning  dunyoqarashini  kengaytirishga,  darsda  olgan  bilimlarni 
mustahkamlash  va  takomillashtirishda  katta  yordam  beradi.    Sinfdan  tanqari 
ishlar  bolalarda  mustaqillikni,  ijodiy  tashabbuskorlikni  rivojlantiradi,  ularning 
fikrlash  qobiliyati,  xotirasini  o‘stiradi  va  o‘quv  predmetiga  bo‘lgan  qiziqishini 
oshiradi,  axloqiy  va  ijtimoiy  foydali  mehnat  faoliyati  malakalarini 
shakllantiradi.  
Sinfdan tashqari o‘qish aqli zaif bolalarni maktabni tugatgandan so‘ngi 
mustaqil xayyotida kerakli bo‘lgan ma’lumotlarni mustaqil ravishda kitob, 
gazeta va jurnallardan topib o‘qishga  o‘rgatishi lozim.  
Aqli zaif 
o‘quvchilarda bilimga qiziqishning sustligi, sekin o‘qishi, o‘qilgan matn 
mazmunini tushuna olmasligi sinfdan tashqari o‘qishni tashkil etishda va 
o‘tqazishda qator qiyinchiliklarni kelib chiqishiga sabab bo‘ladi.  
     Yordamchi  maktabning  dasturida  ona  tili  va  o‘kish  darslari  ommaviy 
maktab  ona  tili  va  o‘qish  dasturiga  nisbatan    qisqaroq  berilgan.    Shuning  uchun 
darsdan tashqari vaqtlarda o‘quvchilar bilimini qo‘shimcha manbalar bilan boyitish, 
oshirishga harakat qilish talab etiladi.  

---

 
67 
  
Yordamchi  maktabda  sinfdan  tashqari  ishlar  turli  ko‘rinishda  bo‘lishi 
mumkin.    Birinchi  navbatda  bu  ona  tili  va  sinfdan  tashqari  o‘qish  to‘garagi.                     
Yordamchi  maktabda  yuqori  sinf  o‘kuvchilari  qatnashadigan  bitta  adabiyot  t 
o‘garagi  bulishi  ham  mumkin.    T  o‘garak  mashguloti  ikki  xaftada  ikki  soatdan 
utkaziladi. , 
       Adabiyot  to‘garagi  akli  zaif  o‘quvchilari  ta’limi  va  tarbiyasida  muhim 
ahamiyatga  ega.    Bu  turdagi  tugaraklar  adabiyot  kechalari,  kitobxonlar 
konferensiyasi, KVN, mushoiralarni o‘tkazishda  tashabbuskor bo‘lishi kerak.  
Adabiy  o‘kish  bo‘yicha  sinfdan  tashqari  ishlarning  boshlang‘ich  zvenosi-
sinfdan tashqari o‘qish xisoblanadi.  
' 
         Bu ishlar nihoyatda katta ahamiyatga egadir.  Ularning bajarilishi sinflar b 
o‘yicha 
tekshiriladi. 
 
Uqituvchi 
bolalar 
nimalarni 
va 
qanday 
qilib 
o‘qiyotganliklarini  kuzatib,  tekshiribgina  qolmay,  balki  o‘qishni  ma’lum 
yo‘nalnshda o‘tishini ta’minlashi kerak.   
          Yordamchi  maktab  o‘qituvchisi  shuni  unutmasligi  kerakki,      o‘qish      uchun   
materialni   to‘g‘ri   tanlash   katta   ahamnyatga   ega.  
Ukituvchi  o‘quvchilarning  dunyoqarashini  kengaytiradigan,  tevarak-atrofni, 
dunyoni  yanada  ham  yaxshiroq  o‘rganishga  yordam  beradigan  asarlarni  tanlab, 
ukuvchilarni  aynan  shu  materialni  o‘qishga  qiziqtiradi.    Kitoblar 
o‘quvchilarni vatanparvar, xalqparvar inson sifatida tarbiyalamog‘i kerak.   
Sinfdan  tashqari  o‘qish  asosiy  o‘qish  uchun  adabiyotlar  ro‘yxatini  tuzishdan 
boshlaladi.    Ro‘yxat  maktab  kutubxonachisi  bilan  birgalikda  dastur  asosida 
tuziladi.    Kitoblar  ro‘yxati  tantanali  kunlar  va  yilning  fasllarini  hisobga  olgan 
xolda  faqat  bir  chorakka  tuziladi.    Barcha  o‘quvchilar  uchun  majburiy 
bo‘lganligi tufayli ro‘yxat qisqa bo‘lishi kerak.  O‘zlashtirmovchi o‘quvchilarga 
ro‘yxatdagi kitoblarning ayrimlari, ulardan olingan parchalarni o‘qish topshirig‘i 
beriladi.  
Har  bir  sinfda  "Sinfdan  tashqari  o‘qish"  burchagi  bo‘lishi  kerak.  
Burchak xar xil nomlar bilan atalishi mumkin: "Biz o‘qiyapmiz", "Kitob-bizning 
do‘stimiz", "Kitobni seving-u bilim bulog‘i" kabi va boshqalar.  

---

 
68 
           Bu  turdagi  burchaklarning  tashkiliy  maqsadi  -  bolalarda  kitobga 
muxabbat  uyg‘otish.    Burchakda  sinf  o‘quvchilariga  majburiy  o‘qish  uchun 
berilgan kitoblar ro‘yxati bo‘lishi kerak.  
           O‘qilgan  kitoblarni  nazorat  qilish  va  hisobga  olish  tizimi  xar  xil  bo‘ladi.  
Burchakda xar  bir  o‘quvchi  uchun  tutilgan  kartochka  bo‘ladi  va  unda  o‘quvchi 
o‘qigan  kitobning  nomi  va  muallifi,  uni  o‘qish  muddati  kursatilgan  bo‘lishi 
kerak.  
         Burchakda  ro‘yxatda  tavsiya  qilingan  kitob,  gazeta  va  jurnallar  muq 
ovalarini ko‘rgazmasi va o‘qilgan kitoblarni xisobga olish bo‘yicha yuritilgan eng 
yaxshi daftarlar namunalari bo‘lishi mumkin.  
         Sinfdan  tashqari  o‘qish  uchun  5-sinfdan  maxsus  daftar  tutish  tavsiya 
qilinadi.    O‘qilgan  asarlarni  yozish  daftarini  yuritish  shakli  keyingi  sinflarda 
o‘zgarib boradi.  
       Sinfdan  tashqari  o‘qish  uchun    daftar  yuritishning  bir  necha  variantini 
keltirish  mumkin.    Hamma  sinf  uchun  bu  daftarning  shakli  bir  xil-umumiy 
daftarni  o‘rtasidagi  22  varaqning  yuqorisidan  3  sm  qirqiladi.    Qirkilgan  joyga 
asosan  kitobni  o‘qish  muddati,  kitob  nomi  va  muallifi,  asarda  ishtirok  etuvchi 
qahramonlar  va  4-sinfda  masalan  sizga  aynan  nima  yoqdi?  (yoqqan  parcha 
daftarga  qisqacha  ko‘chirib  yoziladi).    7-sinfda  o‘qilgan  asarning  qisqacha 
mazmuni, 8- sinfda sizga yoqqan qahramonga tavsifnoma yozing kabi grafalarni 
yozish mumkin.  
      O‘qituvchi  sinfdan  tashqari o‘qish daftarini  yuritish  qoidalari  bilan tanishtirib 
o‘tganidan  so‘ng,  o‘quvchilar  o‘zlari  mustaqil  ravishda  o‘qilgan  kitob  nomini 
yozib  borishadi.    Ona  tili  o‘qituvchisi  daftarlarni  tekshirib  baxolab,  eng 
yaxshilarini  sinf  va  maktab  ko‘rgazmasiga  qo‘yiladi.    Sinfdan  tashqari  o‘qish 
daftari  va  burchakdagi  o‘qilgan  kitoblarni  hisobga  olish  bo‘limi,  o‘quvchilarni 
kitob o‘qishini, qanday  kitoblar tanlayotganini kuzatishda  yordam  beradi.    Agar 
ko‘pchilik o‘quvchilar bitta asarni o‘qisalar, uni muxokama qilish va kitobxonlar 
konferetsiyasini  o‘tkazish  xamda  tematik  adabiy  kechalar  tayyorlash  qulayroq 
bo‘ladi.  

---

 
69 
     Adabiy  o‘qish  to‘garagi  qatnashchilari  kecha  va  konferensiya,  mushoira 
va  boshqa  shu  kabi  tadbirlarni    tashkil  qiladi  va  tayyorlaydilar.    To‘garak 
mashg‘ulotlarida o‘quvchilar tadbirlar tuzib, kerakli materiallarni to‘playdilar va 
ularni sinflar bo‘yicha taqsimlaydilar.  
Savol va topshiriqlar 
1.  Yordamchi  mehnat  ta’limi  maktabida  sinfdan  tashqari  o‘qish  ishlarining 
ahamiyati, maqsadi nimada? 
2. Sinfdan tashqari ishlar va sinfdan tashqari o‘qishning farqi nimada? 
3. Sinfdan tashqari o‘qish qanday tashkil etiladi? 
4. Sinfdan tashqari o‘qish burchagi qanday tuziladi? 
5. Sinfdan tashqari o‘qishni nazorat qilish yo‘llari.  
 
Tavsiya qilinadigan adabiyotlar 
1.  Ashrapova T., Odilova M.  Ona tili metodikasi - T.,1984 
2.    AksyonovaA.  K.    Metodika  obucheniya  russkomu  yaziku  vo  vspomogatelnoy 
shkole. - M., Prosvesheniye, 2004 
3.  Boshlang‘ich maktabning davlat ta’lim standartlari.  RTM, T. ,2006 
4.  Kosimova K.  Boshlang‘ich sinflarda ona tili o‘qitish metodikasi. -T. 1985 
5.  V. V. Voronkova Obucheniye gramote i pravopisaniyu v 1-4 klassax 
vspomogatelnoy shkoli. - Moskva, Prosvesheniye,1988 
6.  Obucheniye uchashixsya 1-4 klassov vo vspomogatelnoy shkole / Pod redaksiyey 
Petrovoy V. G.  Moskva, Prosveshyeniye, 1992.  
7.  Yordamchi maktablar uchun ona tili, o‘qish va nutq o‘stirish dasturi.  tuzuvchi V. 
S. Raxmanova, T. ,2003 
8.  Pulatova F. M.  . Maxsus pedagogika (Oligofrenopedagogika).-   Gofur Gulom T, 
2006.  
9.  Raxmanova V. S. Maxsus pedagogika(Mutahassislikka kirish).- Gofur Gulom T. 
2005 

---

 
70 
10.  Raxmanova V. S. Ona tili o‘qitish maxsus uslubiyati.   (ma’ruza matni) T. ,2003