|
3. 3 Aqli zaif o‘quvchilarni ovoz bilan va ovozsiz (nchda) o‘qishga o‘ratish
yo‘llari.
Reja:
1.
Ovoz bilan uqishga o‘rgatish.
2.Ovozsiz (ichda) o‘kishga o‘rgatish.
3.
Ovozsiz o‘qishga o‘rgatish
4.
Ovozsiz o‘qishga o‘rgatish usullari.
O‘qish jarayoni ikki asosiy yul bilai: ovoz chiqarib uqish va ichda o‘qish yo‘li
bilai amalga oshiriladi. Ovoz bilan o‘qish materialni to‘liq va ongli
uzlashtirishga yordam beradi. Ovoz chikarib ukishda ukuvchi asar
mazmunidan zavhanadi, uni estetik jidotdan his qiladi, bu uz navbatida ifodali
ukish malakasini mustaxdsamlashga imkon beradi.
Ovoz chikdrib uqishda ukuvchi uzini hamita nazorat kilib boradi,
tinglovchilar tomonidan xato va kamchiliklari payqalanishi va tugrilanishi
mumkinligini x,is etib ukiganligi uchun, u matnii kuprok e’tibor bnlan ukishga
intiladi. Ovoz chiqarib uqish matnni ukiyotgai u^uvchida ham siifdagi
ukuvchi boshka bolalarda ham xatosiz, tukri ukish malakalarnni shakllantiradn,
diqqatinn bir markazga tuplashga, xatolarni birgalashib tuzatishga o‘rgatadi.
Ovoz chiqarib ukishda bir necha usullardan foydalanish mumkin: yakka-
yakka ukish, xor bilan uqish, rollarga bulinib uqish, deklomaqiya k^igish va x. k.
Inson hayotida ovoz chiqarib uqishga nisbatan, ichda ukish turi kuprok
qullaniladi Ichda ukish ovoz chiqarib u^ish zaminida xosil buladi. Akli zaif
ukuvchilarni ichda ukishga urgatish ;zarur. Akli zaif ukuvchilar ongli ukishni
62
mustakil ravishda uzlashtira olmaganligi tufayli ichda ukish turini katta
kiyinchiliklar bilan o‘zlashtiradilar.
Ovoz bilan ukish-yordamchi maktabda eng kup kullaniladigan ukish turidir.
Chunki ovoz bilan ukish matnni yaxshiroq tushunishga, uzlashtirishga yordam
beradi. Ma’lumki, o‘zlashtirish jarayonida qanchalik kup analizator nshtirok etsa,
u shunchalik mustaxkam buladi. Ovoz bilan o‘qiganda bolalar uzini nazorat kiladi,
ifodali ukish kunikmasi xosil buladi. Umuman ovoz bnlan o‘qish xar tomonlama
foydalidir. Lenin amaliyotda biz asosan ovozsiz o‘qish turini qo‘llaymiz.
Shuning uchun akli zaif bolalarni ovozsiz ukishga urgatmok zarur. Anli zaif
bolalarda ongli o‘qish malakasini o‘zlashtirishda turli qiyinchiliklar kuzatilishi
tufayli ichda o‘qish kunikmasini ham ular katta kiyinchiliklar bilan
o‘zlashtiradilar.
Yordamchi maktab ona tili dasturi buyncha 3-sinf ukuvchilari sodda matnni
ichda ukib uning mazmuniga mos keladigan rasmlarni tanlashga, savollariga
javob bera bilishiga urganipsh kerak. 4-sinfdan boshlab bolalar kuyidagi
vazifalarni bajara olishlari lozim: 1, Ovozsiz ukib chikilgan matn yuzasidan
berilgan savollarga javob berish; 2. Bir necha savollarga javob tayyorlash; 3.
Matnni bayon kilib berish; 4. Berilgan reja asosida matnni qnsmlarga bo‘lish; 5,
Matn kismlarini nomlash; 6. Matn ichidan notanish so‘zlarni topib, daftarga
yozish; 7. Matnni mustaqil ravishda qismlarga bulish va ularni nomlash va
boshqalar. Ovozsiz ukish kunikmasi akli zaif bolalarda qanday xosil bulishini
M. F. Gnyozdilovning bergan matlumotlaridan kurib chikish mumkin.
2- sinf O‘quvchilari ovoz bilan o‘qilgan matn yuzasidan berilgan savollarga
42% to‘g‘ri javob berdilar. Xuddi shunday matnii ovozsiz o‘qib, uning mazmuni
yuzasidan berilgan savollarga o‘quvchilarning 26% tugri javob berdilar.
3-sinf: ovoz bilan 60 % ovozsiz 33%,
4-sinf: ovoz bilan 53% ovozsiz 47%,
5-
sinf: ovoz bilan 69% ovozsiz 73 %
63
Demak, aqli zaif bolalar ham asta-sekin ovozsiz o‘qish ko‘nikmasini egallab,
xattoki 5 sinfga kelganda ovozsiz o‘qilgan matn mazmunini yaxshiroq
o‘zlashtira oladigan bo‘lar ekan.
M. F. Gnezdilov fikricha ovozsiz o‘qish ongli bulishi uchun, o‘qituvchi
matnni o‘qishda dastlabki topshiriqlar berishi lozim. Bola matnni ichda
o‘qigandan sung shu dastlabki topshirinlar tekshiriladi.
Masalan: ukuvchilarga 2 ta bir-biriga uxshash matnlar berilgan edi. Birinchi
matnni dastlabki topshiriklar bilan ovozsiz 1 marta ukish kerak edi.
Ikkinchnsini esa 2 marta, lekin maxsus topshiriklarsiz ichda o‘qish kerak edi.
Birinchi hodisada 64 % to‘g‘ri javob berildi, 2 hodisada esa atigi 36% bolalar
tomonidan to‘g‘ri javob berildi. Mana shu misol yuqoridagi usul samarali
ekanligini tasdiqlaydi.
Ovozsiz (ichda) uqishga urtatishda quyidagi usullardan ham foydalanish
mumkin:
1. Doskada yozilgan topshiriqnlarni ichda o‘qib, so‘ngra bajarish (m: daftarni
ko‘rsat, qo‘lingni ko‘tar va x. k. )
2. Ichda uqilgan matn mazmunini ukuvchilardan biri bayon qiladi,
boshqalari esa to‘ldiradi.
3. Doskada o‘qituvchi tomonndan yozilgai savollarni sinf o‘quvchilari ovoz chiqarib
o‘qiydilar, so‘ngra matnni ovozsiz uqib, yuqorndagi savollarga javob beradilar.
4.
Ichda o‘qilgan matn yuzasidan berilgan savollarga javob qaytarish.
5.
Matn qismlariga yoki butun matnga oid rasm solish usuli.
6. Vidiofilm ko‘rish vaqtida kadrlar tagidagi yozuvlarini (titrlarni)
ichda o‘qib, so‘ngra uning mazmunini batafsil bayon qildirish.
Savol va topshiriqlar
1. Ovoz bilan uqishga o‘rgatish deganda nimani tushunasiz?
5.Ovozsiz (ichda) o‘kishga o‘rgatishning ahamiyati nimada?
6.
Ovozsiz o‘qishga o‘rgatish yo‘nalishlarini yoritib bering.
7.
Ovozsiz o‘qishga o‘rgatish usullarini ta’riflang.
64
Do'stlaringiz bilan baham: |
