|
UY QAYSI HOLATDA
Jigarim Zaynab!
16fevralda ichiga rasm solib yuborgan xating
uchun katta rahmat.
Sinfingda bo‘lib o‘tgan ko‘ngilsiz voqeadan qat
tiq ranjibsan. Ha, haqlisan. O‘rtog‘ingga yaxshilik
qilaman deb o‘zing yomonotliq bo‘libsan. Murodni
158
Aziz Nesin
eslasam, boyoqishga ham achinaman, ham qilgan
ishi uchun undan o‘pkalayman.
Sinfimizdagi Husaynni taniysan-a? Murodga
o‘xshab Husayn ham yaqinda toza kulgi bo‘ldi.
Ammo u aybini birovga to‘nkagani yo‘q. Chunki
mard bola u. Ilgari senga ham yozgan edim. Bir
kuni joy talashib daraxtdan yiqilib tushganida kim
uni itarib yuborganini hech kimga aytmagan edi.
Sen Istanbulda o‘qib yurganingda Husaynlar
ning uyiga hech borganmiding? Torgina kulbada
turishadi. Uylarini ko‘rmagan bo‘lsang ham, tur
mushlari juda nochor ekanini bilsang kerak. Men
ularnikiga har zamonda borib turaman, shuning
uchun uylaridagi ahvoldan yaxshi xabardorman.
Katalakka o‘xshagan ikkita kichkina xonada yet
ti jon turishadi. Shu joy tanqisligi sababmi yoki
qattiq muhtojlikdanmi, ishqilib, uylarida hecham
halovat yo‘q. Menga o‘zini yaqin tutib, Husayn
ba’zan oiladagi nochorlikdan hasrat qilib gapira
di. Bechoraning holiga achinaman. Ayrim kun
lari maktabga qovog‘i shishib, ko‘zi qizargan hol
da keladi. Bilamanki, o‘sha kuni uyda yana janjal
bo‘lgan. Husayn ko‘pam ochilibsochilib yurmaydi,
ammo odamovi ham emas.
Yaqinda Husayn maktabga yana ikki qovog‘i
shishib keldi. Yig‘laganini birovga sezdirmaslik
uchun jimgina joyiga borib o‘tirdi, hech kim bilan
gaplashmadi ham. Shu orada qo‘ng‘iroq chalinib,
dars boshlanib ketdi.
Til darsi edi. O‘qituvchi otlarning kelishiklarda
turlanishini tushuntirib berdi. Kelishiklarni yod
lab ham oldik: bosh kelishik, qaratqich, tushum,
o‘rinpayt va chiqish kelishiklari.
Kelishiklarni yaxshilab tushuntirib bergach,
o‘qituvchi Damirni turg‘izib, «Oltin derazali uy» hi
159
«Ona tarbiyasi»
koyasini o‘qishga buyurdi. Ushbu hikoyani o‘zing
ham bilsang kerak. Qisqacha mazmuni shunday.
Bir o‘rmon bo‘larkan. Shu o‘rmon ichidagi kich
kinagina kulbada cholkampir turisharkan. Ular
ning bitta qizi bo‘larkan. Bu oila juda kambag‘al
bo‘lib, arang kun ko‘risharkan. Har kuni qizcha
kechki payt ostonaga chiqib qarasa, uzoqdan bir
uy ko‘rinib turarkan. Uyning derazalari oltinday
tovlanib, juda chiroyli ko‘rinarkan. Qizcha
ning
shunday ajoyib uyga havasi kelibdi, nima bo‘lsayam
uni bir ko‘rmoqchi bo‘libdi. Kunlardan bir kuni
uyi dan chiqib, o‘sha tomonga qarab yuraveribdi.
Yo‘l yuribdi, yo‘l yursayam mo‘l yuribdi, oxiri o‘sha
joyga yetib boribdi. Lekin shu payt to‘satdan atrof
ga qorong‘ilik tushibdi. Qizcha o‘rmon ichida uxlab
qolibdi. Bir mahal uyg‘onib qarasa, o‘zi kelgan to
monda yana bir uy charaqlab tuzganmish. Uning
ham oynalari xuddi oltinga o‘xshab yaltyalt etib
turganmish. Qizcha oldiniga hayron bo‘libdi, keyin
bu uy o‘zlariniki ekanini, oftob nuri tushib, shu
naqa yaraqlab turganini tushunibdi.
Damir hikoyani o‘qib bo‘ldi:
– Qani, qissadan hissa nima? – so‘radi o‘qituv
chi. Bizni kutmay, o‘zi javob berdi: – Har kim o‘z
turmushidan nolimasligi kerak. Hikoyadagi qiz
chaga o‘xshab, biz ham ko‘pincha o‘zimiz yashab
turgan hayotning qadriga yetmaymiz. Undan sal
uzoqlashgan taqdirdagina o‘zimiz qanchalik baxtli,
turmushimiz qanchalik soz ekanini anglab yeta
miz. Demak, kim qanday uyda yashayotgan bo‘lsa,
uning uchun eng soz uy o‘sha.
Shundan keyin u hikoyadan bir jumlani o‘qib
berdi. Ichida «uy» degan so‘z bor ekan.
– Qani Husayn, sen aytchi, shu jumlada «uy»
so‘zi qaysi kelishikda kelgan?
160
Aziz Nesin
Orqa partada o‘z yog‘iga o‘zi qovurilib o‘tirgan
Husayn o‘qituvchining gapini eshitmadi. O‘rnidan
turishga turdiyu, lekin churq etib og‘iz ochmadi.
– Uy qaysi kelishikda, Husayn?
Husayn endi savolni eshitdi, ammo boshqacha
tushundi.
– Yaxshi deb bo‘lmaydi, afandim, – dedi u
o‘ksinib. O‘qituvchi tayoqdek qotib qoldi.
– Nima deyapsan o‘zing? Men sendan «uy»ni
so‘rayapman?
Bolalarning oldida ahvolidan nolib, kalaka
bo‘lishni istamagan Husayn:
– Yaxshi emas, afandim, – dedi o‘pkasi to‘lib.
– Nega endi yaxshi emas?
– Hech qachon yaxshi bo‘lmagan... Hozir ilga
rigidan ham battar.
Husayn nima demoqchi bo‘lganini yolg‘iz men
tushunib turibman. Bolalar bo‘lsa nima gapligiga
tushunmay kulib yotishibdi.
– Nimaga battar bo‘larkan?
Husaynning tomog‘iga bir narsa qadalganday,
ovozi titrab ketdi.
– Chunki... chunki uyning egasi bizni ko‘chaga
haydayapti. Ijara haqini berolmovdik.
Sinfda kulgi ko‘tarildi. Husayn joyiga o‘tirib, ikki
qo‘li bilan boshini changallab oldi.
O‘qituvchi jumlani yana qaytarib o‘qidi: «Qizcha
uzoqdan oltin derazali uyni ko‘rdi».
– Qani, Damir, sen javob ber. Shu jumlada uy
qaysi kelishikda?
– Tushumda, afandim.
– Xo‘sh, qaysida ekan?
Bu gal ham Husayn tushunmadi. Damirning
javobini o‘zicha yo‘ydi.
161
«Ona tarbiyasi»
– Tushida ekan, afandim.
Yana kulgi bo‘ldi. Husayn tushum kelishigini
«tushim» deb eshitgan edi.
Husaynning ko‘nglidan nima kechayotgani
ni o‘qituvchi juda kech fahmladi. Keyin mavzuni
o‘zgartirishga majbur bo‘ldi.
– Kim qayerda yashayotgan bo‘lsa, shunga
shukur qilishi kerak. Biz qaysi uyda turgan bo‘lsak,
o‘sha uy biz uchun qadrli hisoblanadi.
Kechqurun maktabdan qaytishimizda Husaynni
yupatib keldim.
Anqarada obhavo qalay? Bizda yana sovuq tur
di. Kecha ozroq qor yoqqan edi, darrov erib ketdi.
Biz turgan uyning holati chakki emasu, lekin men
noroziman – zaldagi katta pechka men yotgan xo
nani yaxshi isitmaydi. Xo‘sh, sizlarniki qalay?
Xatingni kutaman, Zaynab.
Seni bir umr esdan chiqarmaydigan o‘rtog‘ing
Ahmad Tarbay,
Istanbul, 26-fevral, 1964-yil
Do'stlaringiz bilan baham: | 
