Ona tarbiyasi: roman va hikoyalar / Aziz Nesin

Aziz Nesin
kan. Hamma narsani shundoqqina ko‘rib turar­
kan. Shuning uchun imtihon bo‘lib qolsa, oldingi 
qatorda o‘tirgan bolalar nuqul past baho olishar­
kan. Orqada o‘tirganlarning ishi durust bo‘larkan: 
ular oldingi qatorda o‘tirgan bolalarning orqasiga 
kitobni qo‘yib, bemalol ko‘chirib olishaverarkan...
Navbat dadamga keldi.
– Nofis quruqning imtihoni yodingizdami?
– Ha, anavi pashsha voqeasimi? Unutib bo‘ladi­
mi uni...
Ma’lum bo‘lishicha, Nofiz quruq deganlari kimyo­
dan dars berarkan. Ko‘zi uzoqni yaxshi ko‘rmas 
ekan. Bir kuni imtihonlardan oldin o‘quvchilar­
dan biri katta­katta pashshadan tutib, quticha­
ga joylab olibdi. Imtihon boshlanibdi. Haligi bola 
yupqa qog‘ozdan shpargalka tayyorlapti, keyin uni 
ingichka ip bilan pashshaning oyog‘iga bog‘lab, 
uchiraveripti. Ma’lumki, yuki bor pashsha uzoq­
qa ucholmaydi, bir ko‘tarilib, bir qo‘nadi. Bolalar 
pashshani tutib, shpargalkani ko‘chirib olishar, 
keyin esa boshqa tomonga uchirib yuborisharkan. 
Hammalari shunday qilishibdi. Bir payt to‘satdan 
eshik ochilib, sinfga litsey direktori kirib kelibdi. 
Tasodifni qaraki, oyog‘iga shpargalka bog‘langan 
bir pashsha ikki marta havoda gir aylanibdi­da, 
to‘g‘ri direktorning tepakaliga qo‘nibdi.
– Sizlarga hech narsa bo‘lmadimi o‘shanda? – 
so‘radi Metin.
– Bir bolani maktabdan haydashmoqchi bo‘li­
shuvdi, arang qutulib qoldi.
– O‘sha o‘rtog‘imiz hozir professor bo‘lgan, – 
qo‘shimcha qildi Nurtonning dadasi.
– Siz ham maktabda shu ishni qilganmisiz, 
beyafandim? – so‘rashdi buvamdan.

---

153
«Ona tarbiyasi»
– E, qaysi maktab ko‘rgan bola shpargalkani bil­
maydi, janoblar, – deb buvam boshqa bir voqeani 
gapirib berdi.
Kimyodan og‘zaki imtihon ketayotgan ekan. 
Ichkariga uch kishidan kirib turishibdi. Navbat 
buvamga kelibdi. Ikki o‘rtog‘i bilan ichkari kirib­
di. Ikkitasi orqaroqda­yu, bir bola oldinda turgan 
ekan. O‘sha oldinda turgan bola sinfning eng qoloq 
o‘quv chisi ekan. O‘qituvchining savollariga si rayam 
javob berolmabdi. Nimani so‘ramasin, churq et­
may turaveribdi. Buni ko‘rib o‘qituvchining xuno­
bi oshibdi. Qani, osonroq narsani so‘ray­chi, zora 
javob bersa, degan fikrda stolda turgan grafinni 
ko‘rsatibdi­da: «Xo‘sh, buning ichidagi nima?» deb 
so‘rabdi. Bola bezrayib turaveribdi. Shunda orqa­
roqda turgan o‘rtog‘i g‘ijinib: «To‘nka», debdi sekin­
gina.
– Grafinda nima bor, o‘g‘lim?
– To‘nka, afandim...
O‘sha kuni eshitgan gaplarim meni qattiq o‘ylan­
tirib qo‘ydi. Ertasiga tanaffusda voleybol o‘ynab 
turgan edik, o‘qituvchimiz ham bizga qo‘shildi. 
O‘yindan keyin dam olib o‘tirgan edik, miyamdan 
nari ketmay turgan savolni o‘qituvchiga berdim.
– Nima, shpargalka deysanmi? Bu ishni men 
ham qilganman, albatta. Ammo bir o‘zim emas, – 
deb javob berdi o‘qituvchi. – Sinfimizda bir a’lochi 
bola bo‘lardi. Bir kuni yozma imtihon paytida o‘sha 
bola hammamizdan oldin ishini yozib tugatdi­da, 
tashqari chiqib ketdi. Keyin katta karton qog‘oz­
ga butun javoblarni yozib, tayoqqa ilibdi. Hovli to­
mondagi derazaning oldiga borib, tayoqni baland 
ko‘tarib turdi. Biz ham javoblarni boplab ko‘chirib 
oldik...

---

154
Aziz Nesin
Ertasi kuni o‘qituvchi oilashunoslik darsidan 
yozma ish oladigan bo‘lib qoldi. O‘ng tomonda 
Turkon, chapda esa Murod o‘tiradi. Murodni bil­
sang kerak, qaysi bir xatimdayam uni senga ga­
pirib bergan edim. O‘qituvchi chaqirib qolsa, men­
mi, deb anqovsiraydigan bola-chi? Endi esing­
ga tushdimi? Murod sinfdan o‘tolmay, o‘tgan yili 
sheriklaridan qolib ketgan. Endi biz blan o‘qiyapti. 
O‘zi ancha tirishqoq bola­yu, lekin miyasiga dars 
kirmaydi. Ammo yaxshigina o‘rtoq u. O‘sha kuni 
Turkon ham nimagadir dars qilmay kelgan ekan. 
Yozma ish bo‘lishini eshitib, ikkovi mendan najot 
so‘rab qolishdi.
– Shpargalka uzatolmayman­u, ammo kerak 
bo‘lsa sekin aytib turishim mumkin, – dedim ularga.
O‘qituvchi savollarni aytib turdi, hammamiz 
yozib oldik. Mana o‘sha savollar:
«Bolani kasaldan saqlash uchun nima qilmoq 
kerak?»
«Kasalning oldini olish uchun bolaning o‘zi nima 
qilmog‘i kerak?»
«Tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lgan o‘yinlar bi­
lan o‘yinchoqlarni aytib bering?»
«Jismoniy jazoning biror tarbiyaviy ahamiyati 
bormi?»
Kecha kechqurun va bugun ertalab oilashunos­
lik kitobi qo‘limdan tushmagan edi, shuning uchun 
qaysi savolga qaysi betdan javob topish mumkin­
ligini bilaman. Bundoq qarasam, Turkon kitobni 
tizzasiga qo‘yib olgan ekan.
– Elliginchi sahifani ochinglar. Elliginchidan 
ellik ikkinchi betgacha ko‘chiraveringlar, – sekin 
shipshitib qo‘ydim Turkon bilan Murod ikkoviga.
O‘zim ham ishga kirishib ketdim.

---

155
«Ona tarbiyasi»
– Meni laqillatibsan­ku, – deb qoldi bir payt 
Murod.
– Ha, nima bo‘ldi?
– Elliginchi betda suyak haqida yozilgan-ku!
– Keyingi sahifani och!
– Ochib ko‘rdim. Mushak, qon tomirlari bor ekan.