On savollari 191-193 fizika, 195 matematika O’sish va rivojlanish qonuniyatlari

14.Shartli va shartsiz reflekslar.
Nerv sistemasining faoliyati reflektor tarzida amalga oshadi. Ichki va tashqi muhit ta ’sirlariga markaziy nerv sistemasi orqali qaytariladigan javob reaksiyasi refleks deb ataladi.
Refleksning turlari. Turli ta’sirlarga javoban organizm tomonidan ko'rsatiladigan xilma-xil refiektor reaksiyalar shartsiz va shartli reflekslar deb, ikkita asosiy guruhga bo'linadi. Shartsiz reflekslar tug'm a bo'lib, evolyutsiya jarayonida shakllangan va nasldan-naslga o'tadi. Bu reflekslar bola hayotida muhim biologik ahamiyatga ega. Shartli reflekslar esa har bir individga xos bo'lib, hayot davomida ham orttiriladi va hayotiy muhim hisoblanadi.
Shartli reflekslar hosil bo'lishi uchun m a’lum sharoit bo'lishi shart.
Shartsiz reflekslar bosh miya katta yarim sharlari ishtirokisiz ham hosil bo'lishi mumkin, lekin shartli reflekslarning hosil bo'lishi uchun orqa miya va bosh miyaning sop qismi bilan birga ko'proq bosh miya katta yarim sharlari ishtirok etadi. Shartli reflekslar organizmning tashqi muhitga moslashishida muhim ahamiyatga ega, ular hayot mobaynida tormozlanib, yangilari hosil bo'lib turadi.
Shartli reflekslarning biologik ahamiyati. Bola tug'ilgandayoq unda ma’lum shartsiz reflekslar vujudga kelgan bo'ladi. Masalan, so'rish, yutish, so'lak ajralishi, himoya reflekslari (issiq narsadan qo'lni tortib olish, yo'talish, aksa urish va hokazo), jinsiy reflekslar, mavjud bo'ladi.
Shartli reflekslar organizmni tashqi muhit sharoitiga ancha murakkab moslashtiradi. Odam ovqatni hididan topadi, vaqtni chamalaydi va hokazo. Ovqatning hidiga so'lak, me’da shirasi ajrala boshlaydi. Shartli ta’sirlovchilar signallarni bosh miya katta yarim sharlari po‘stlog ‘ida analiz va sintez qilib, ta ’sirotga javob berishga tayyorgarlik ko‘radi.
15.Oliy nerv faoliyati.
Miya yarim sharlarini po`stloq qismi bosh miyaning boshqa qismlariga nisbatan yuqori darajada rivojlangan, o`zining tuzilishi va funktsiyasi bilan juda murakkabdir. Miya yarim sharlarining po`stloq qismi hosil bo`lishi bilan funktsiyalar kortikalizatsiyasi boshlanadi, ya`ni barcha funktsional holatlar ustidan eng yuqori kontrol po`stloq orqali olib borila boshlaydi. Po`stloq odam psixik faoliyatining materialistik asosidir. Po`stloq faoliyatiga tegishli bo`lgan oliy nerv faoliyati turli metodlar yordamida o`rganilgan. Po`stloq faoliyatini o`rganishda I. P. Pavlov yaratgan shartli reflekslar nazariyasi katta ahamiyatga ega. 1863 yilda I. M. Sechenov bosh miyaning reflektor faoliyati haqida ajoyib fikrlar aytgan. I. P. Pavlovning asosiy xizmatlari shundan iboratki, shartli reflektor metodi yordamida oliy nerv faoliyatining juda murakkab sirlarini o`rganish imkoniyati tug`ildi.
I. P. Pavlovning aniqlashicha markaziy nerv tizimi reflektor faoliyati asosida 3 printsip yotadi. A) Determinizm-har bir holatning o`zgarishini ma`lum sababi bo`ladi, ta`sirot bo`lmasa refleks yuzaga kelmaydi. B) Analiz va sintez printsipiga asosan retseptor yuzadan qabul qilingan ta`sirni miya po`stlog`i mayda bo`lakchalarga bo`lib, analiz qiladi va zurur bo`lganda ularni yana qaytadan tez birlashtiradi. V) Struktura printsipiga muvofiq har bir reflektor faoliyat yarim sharlar po`stlog`ining ma`lum struktura qismi bilan bog`liq.
Yuqorida aytilganidek reflekslar shartli va shartsiz bo`ladi.
Instinkt murakkab shartsiz refleksga kiradi. Hayvonlarda quyidagi instinktlar mavjud: ovqatlanish, jinsiy, himoya, otalik, onalik instinktlari va boshqalar. Barcha shartsiz reflekslarda instinkt o`zining ba`zi bir xususiyatlari bilan farq qilib gormonlar bilan boshqarilib boriladi.
Organizmning o`sishi va rivojlanishida shartli reflekslar sharoitga to`liq moslanishini ta`minlamaydi, vazifani bajaruvchi asosiy vosita shartli reflektor faoliyatidir. Shartli reflekslar tug`ma bo`lmasdan, hayot sharoiti davomida orttiriladi. Shartli reflekslar shartsiz reflekslar kabi turg`un bo`lmasdan, mustahkamlagich (shartsiz qitiqlagich) bo`lmasa so`nib, yo`qolib ketishi ham mumkin.